Ý nghĩ này đôi khi tiếp thêm can đảm cho tôi (không đến nỗi tệ khi mà nửa
tỉ người khác cũng cùng chung hoàn cảnh với mình), nhưng đồng thời nó
cũng làm tôi bất an vì một lý do khác, cụ thê là tại sao tôi lại xấu hổ khi
không biêt tiếng Anh mà lại không thấy bối rối vì không biết một chút tiếng
Hindi, Bengal, Gujarati, Telugu, Urdu, Tamil, Punjab hay nhiều thứ tiếng
khác ở đất nước này? Không thể viện cớ là không có điều kiện: học tiếng
Anh khi đó cũng là một điều hiếm hoi giống như học tiếng Hindi hay
Bengal. Như vậy đó là chủ nghĩa Âu châu trung tâm, cho rằng ngôn ngữ
châu Âu quan trọng hơn ngôn ngữ của đất nước mà tôi đến thăm? Mặt khác
việc công nhận tiếng Anh là cao cấp hơn đã xúc phạm danh dự của người
Hindu, mà với họ thái độ đối với ngôn ngữ mẹ đẻ là chuyện nhạy cảm và
quan trọng. Để bảo vệ ngôn ngữ, họ sẵn sàng hy sinh mạng sống, tự thiêu
trên giàn lửa. Khí phách và lòng nhiệt thành này bắt nguồn từ việc ở nước
họ bản ngã được xác định bằng thứ tiếng mà họ nói. Như vậy chúng ta có
thể nói rằng một người Bengal là người mà ngôn ngữ mẹ đẻ là tiếng
Bengal. Ngôn ngữ là tấm thẻ căn cước, hơn thế nữa, là bộ mặt và linh hồn.
Từ đó mà những cuộc xung đột trên những bình diện hoàn toàn khác - xã
hội, tôn giáo, dân tộc - có thể mang hình thức chiến tranh ngôn ngữ.
***
Trong khi tìm kiếm sách về Ấn Độ, tôi luôn nhân tiện hỏi xem có gì về
Herodotus không. Herodotus bắt đầu cuốn hút tôi, hơn thế nữa, ông khiến
tôi có cảm tình. Tôi biết ơn ông vì ở Ấn Độ trong những lúc bối rối và mất
phương hướng ông đã bên tôi và giúp đỡ tôi bằng cuốn sách của mình. Qua
những trang viết ông tạo ra ấn tượng của một con người nhiệt tâm với mọi
người và say mê tìm hiểu thế giới, một người luôn có nhiều câu hỏi và sẵn
sàng đi hàng nghìn ki lô mét để tìm lời giải đáp cho một trong số đó.
Nhưng khi tôi đi sâu vào nguồn tư liệu thì mới thấy chúng ta biết không
nhiều về cuộc đời của Herodotus, và những gì chúng ta biết thì không hoàn
toàn chắc chắn. Trái ngược với Rabindranath Tagore hay ví dụ như với
người đưong thời của ông là Marcel Proust
, đã phơi bày một cách tỉ mỉ
