nghi lễ, thủ tục và sùng đạo hơn hẳn. Thế giới tâm linh ở đây và những biểu
tượng của nó luôn gần gũi, hiện hữu và cảm nhận được. Những người mộ
đạo bộ hành trên các con đường, những cuộc hành hương hướng về các đền
thờ - trung tâm của thần thánh, những đám đông tụ tập dưới chân các ngọn
núi thiêng, tắm trong các dòng sông thiêng, thiêu người chểt trên các giàn
lửa thiêng. Người Trung Quốc có vẻ ít phô trương hon, kín đáo và khép
mình hon nhiều. Họ không có thời gian để lễ lạt, vì họ phải thực hiện những
chỉ thị của Mao hoặc một lãnh tụ khác, thay vì thờ thần thánh, họ nghĩ đến
việc chấp hành nghi thức, thay vì những người mộ đạo là các tốp công nhân
đi trên các nẻo đường.
Khuôn mặt họ cũng khác nhau. Gương mặt một người Hindu có thể làm ta
ngạc nhiên vì một điều bất ngờ nào đó: khi thì trên trán xuất hiện một chấm
đỏ, khi thì ta thấy trên má những họa tiết sặc sỡ, khi thì những chiếc răng
nâu sẫm lộ ra lúc cười. Gương mặt người Trung Quốc không gây cho ta
những bất ngờ như vậy. Nó nhẵn nhụi và có các đường nét bất biến. Dường
như không gì có thể phá vỡ bề mặt bất động của nó. Đó là gương mặt nói
lên rằng nó che giấu một điều gì đó, điều mà chúng ta không biết và sẽ
không bao giờ biết được.
***
Một lần đồng chí Li đưa tôi đến Thượng Hải. Bắc Kinh và Thượng Hải thật
khác biệt làm sao! Sự vĩ đại của thành phô này mê hoặc tôi, và sự đa dạng
trong kiến trúc của nó - nguyên cả một quận xây khi thì theo kiểu Pháp, khi
thì theo kiểu Ý hay kiểu Mỹ. Khắp mọi nơi, hàng cây số, những con đường
lớn rợp bóng, đại lộ, đường đi dạo, các lối đi. Tầm cỡ của sự phát triển đô
thị, giao thông của một thành phố lớn, ô tô, xe kéo, xe đạp và hàng đám,
hàng đám đông những người qua đường. Các cửa hàng, chỗ này chỗ kia có
cả các quán bar. Trời ấm hơn ở Bắc Kinh nhiều, không khí nhẹ nhàng, cảm
nhận được sự gần gũi của biển.
Có lúc chúng tôi đi ngang qua khu phố Nhật, tôi nhìn thấy những cái cột
chen chúc và nặng nề của một ngôi chùa. - Chùa này có mở cửa không? -
