không thực sự là Đạo” - Tử viết. Đạo là con đường, tuân theo Đạo nghĩa là
đi theo con đường này và thẳng tiến.
Khổng giáo là triết lỷ của chính quyền, quan chức, của cơ cấu, trật tự và tư
thế đứng nghiêm; triết lý của Đạo giáo là sự khôn ngoan của những người
từ chối tham gia cuộc chơi và chỉ muốn trở thành một tiểu thể của thiên
nhiên vốn dĩ vô tình với tất cả.
Theo một nghĩa nào đó Khổng giáo và Đạo giáo là các trường phái đạo đức
đưa ra các chiến lược để tồn tại khác nhau. Trong những phần dành cho con
người đơn thuần, chúng có chung một mẫu số, đó là lời khuyên nên khiêm
tốn. Thú vị là đúng vào khoảng thời gian này, cũng ở châu Á hình thành hai
trung tâm tư tưởng khuyên dạy chính những gì Khổng giáo và Đạo giáo
khuyên - đức khiêm tốn (Phật giáo và triết học Ionia).
Trong tranh của các họa sĩ Khổng giáo ta thấy cảnh cung đình - vị hoàng đế
ngồi giữa những quan văn, thầy ký đứng nghiêm, các quan võ bệ vệ, những
người hầu cúi xuống một cách phục tùng. Trong tranh của các họa sĩ Đạo
giáo ta thấy những phong cảnh màu tùng lam xa xa, các dãy núi, màn sương
sáng, những cây dâu vẽ mờ mờ, và ở tiền cảnh - cành lá trúc thanh mảnh,
mềm mại đang đung đưa theo con gió vô hình.
***
Khi giờ đây cùng đồng chí Li đi dạo trên đường phố Thương Hải và chốc
chốc lại có một người Trung Quốc đi ngang qua, tôi tự hỏi anh ta là một
người theo Khổng giáo, Đạo giáo hay Phật giáo.
Nhưng đây là một câu hỏi quá tọc mạch, hơn nữa là nhầm lẫn, bỏ qua bản
chất của sự việc. Bởi vì sức mạnh vĩ đại của tư tưởng Trung Hoa là thuyết
hổ lốn mềm dẻo và thống nhất; là sự liên kết thành một tổng thể những
khuynh hướng, ý kiến và quan điểm khác nhau, nhưng trong quá trình này
không nền tảng và cốt lõi của bất cứ trường phái nào bị hủy hoại. Trong
không gian hàng ngàn năm của lịch sử Trung Quốc, những sự kiện rất khác
nhau đã xảy ra - khi thì Khổng giáo chiếm ưu thế, khi thì Đạo giáo, khi thì
Phật giáo (khó lòng gọi chúng là tôn giáo theo nghĩa châu Âu của từ này vì
