Thỉnh thoảng, vào các buổi tối khi tòa soạn vắng vẻ và hành lang trở nên im
ắng, còn tôi thì muốn dứt ra một chút khỏi các bản tin về những cuộc đình
công và đấu tranh vũ trang, đảo chính và phiến loạn đang làm rung chuyển
những đất nước mà tôi không quen biết, tôi với tay đến quyển Sử ký của
Herodotus nằm trong ngăn kéo.
Herodotus bắt đầu quyển sách của mình bằng một câu trong đó ông giải
thích tại sao ông viết nó:
“Herodotus ở Halicarnassus trình bày ở đây kết quả các nghiên cứu của
mình, để lịch sử loài người theo dòng thời gian không phai mờ trong ký ức,
cũng như những công trình vĩ đại và đáng ngưỡng mộ mà người Hy Lạp
hay người mọi rợ đã làm nên không biến mất không một tiếng vọng, trong
đó giải thích cụ thể tại sao họ tranh đấu với nhau.”
Câu này là chìa khóa cho toàn bộ cuốn sách.
Thứ nhất, Herodotus cho biết rằng ông đã tiến hành những nghiên cứu nào
đó (đúng hơn tôi muốn dùng từ “điều tra”). Ngày nay ta biết ông đã hy sinh
cả cuộc đời - một cuộc đời khá dài so với thời đó - cho chúng. Tại sao ông
làm vậy? Tại sao trong thời trai trẻ của mình ông lại có quyết định này?
Phải chăng ai đó đã khuyến khích ông thục hiện các điều tra ấy? Đã ủy thác
cho ông tiến hành chúng? Hay là Herodotus phục vụ cho một người có thế
lực nào đó? Cho một hội đồng nguyên lão? Cho một miếu thờ? Chúng cần
thiết cho ai? Vào việc gì?
Nhưng cũng có thể là ông tự mình muốn làm tất cả, bị cuốn vào một niềm
say mê tìm hiểu nào đó, bị thúc giục bởi một sức ép mơ hồ nhưng không
chịu ngơi nghỉ? Có thể ông có đầu óc vốn dĩ tò mò, một bộ não không
ngừng sinh ra hàng nghìn câu hỏi không để cho ông được sống yên, đánh
thức ông hàng đêm? Nhưng nếu ông có một lòng say mê tìm hiểu - chuyện
đôi khi vẫn xảy ra - hoàn toàn cá nhân và riêng tư như thế, ông làm thế nào
tìm ra thời gian để thỏa mãn nó?
Herodotus thú nhận rằng ông bị nỗi ám ảnh của ký ức chi phối - ông ý thức
được rằng ký ức là một cái gì đó thiếu sót, mong manh, nhất thời, thậm chí
