bà. Cyrus nhận thấy sẽ không đạt được mục đích bằng con đường này,
quyết định dùng vũ lực đánh người Massagetae ở phía bên kia sông Amu
Darya, noi ông đã dẫn đầu đạo quân của mình đến được.
***
Từ kinh thành Susa của Ba Tư đến bờ sông Amu Darya là chặng đường dài
và gian khó, thực chất là không có đường đi - phải vượt qua các hẻm núi,
băng qua sa mạc Kara-Kum nóng bỏng, và sau đó đi qua những thảo
nguyên vô tận.
Nó gợi nhớ tới cuộc viễn chinh điên rồ của Napoléon đến Matxcơva. Cả
người Ba Tư lẫn người Pháp đều bị cùng một niềm say mê chế ngự - cai trị,
chiếm đoạt, sở hữu. Cả hai đều thảm bại vì họ đi quá giới hạn của quy luật
Hy Lạp - quy luật của sự chừng mực: không bao giờ được muốn quá nhiều,
không được thèm khát tất cả mọi thứ. Nhưng vào thời điểm bắt đầu cuộc
chinh phạt, họ quá mù quáng nên không thể hiểu điều này, dục vọng xâm
lược đã lấy mất khả năng suy xét, tước đoạt lý trí của họ. Mặt khác, nếu lý
trí điều khiển thế giới thì liệu lịch sử thậm chí có tồn tại hay không?
Tạm thời cuộc chinh phạt của Cyrus vẫn đang tiếp diễn. Hắn đó phải là
đoàn người, ngựa và vật dụng vô tận. Trên núi, binh lính mệt mỏi chốc chốc
lại rơi xuống vực, sau đó trên sa mạc nhiều người kiệt sức vì khát, rồi các
đội quân lạc lếi giữa thậo nguyên không có đường đi. Hồi ấy còn chưa có
bản đồ, la bàn, ống nhòm, biển chỉ đường. Chắc họ phải hỏi các bộ tộc gặp
trên đường, nhờ người dẫn lối, thậm chí là hỏi các thầy bói. Dù sao chăng
nữa, đạo quân khổng lồ vẫn nhích lên phía trước một cách bền bỉ và không
mệt mỏi, và đôi khi - như vẫn thường thấy ở người Ba Tư - bị thúc bằng roi
da.
Chỉ Cyrus là có mọi tiện nghi trên con đường hành xác này. “Đức vua vĩ
đại lên đường chinh phạt được trang bị đầy đủ thức ăn và gia súc từ nhà,
thậm chí nước được mang đi từ con sông Choaspes chảy gần Susa, vì nhà
vua chỉ uống nước của con sông này mà không phải của một dòng sông nào
khác. Bởi vậy theo sau nhà vua là rất nhiều xe bốn bánh do la kéo chở nước
