“Đại lộ ấy khởi đầu từ đáy thẳm các thời đại để dẫn tới Chúa Jésus
Christ, ông nói với tôi. Đó, một mặt, là những tổ tiên tinh thần của
Người, mặt khác, là những quân vương xứ Juda, tổ tiên máu thịt. Tất cả
các thế kỷ đều có trong đó. Và nếu ông nhìn kỹ hơn những gì ông thấy
như là ‘trụ’ tượng, ông sẽ có thể định danh các vị thánh ngự trên đó.”
Tôi cũng nói với ông rằng tôi đã chờ đợi tìm thấy ở đây một ngôi
miếu gần như mang phong cách Ba Tư, và đó là một trong những
nguyên nhân khiến tôi hụt hẫng. “Có đấy,” ông đáp, “có nhiều nét thực
sự Ba Tư đấy. Một số bộ phận đặc sệt phương Đông; một đầu cột tái
hiện một đề tài Ba Tư chính xác đến nỗi nếu chỉ lấy sự lưu tồn dai dẳng
của những truyền thống phương Đông mà giải thích thì không đủ. Nhà
điêu khắc đã phải chép lại những hình ảnh trên một chiếc hòm do các
nhà hàng hải mang về.” Thật vậy, về sau ông phải cho tôi xem tấm ảnh
chụp một đầu cột có hình những con rồng gần giống rồng Tàu cắn xé
nhau, nhưng ở Balbec, cái hình chạm này đã lọt khỏi mắt tôi trong cái
tổng thể không ứng với những gì mấy chữ “nhà thờ á-Ba-Tư”
gợi lên
trong trí tôi.
Những niềm vui trí tuệ tôi thưởng thức trong xưởng họa này tuyệt
nhiên không ngăn tôi cảm thấy những khoái cảm khác mặc dù chúng
như chỉ ngẫu nhiên mà bao quanh chúng tôi: hơi ấm của lớp màu tráng
tường, khoảng tranh tối tranh sáng lung linh của gian phòng và bên
ngoài ô cửa sổ nhỏ đóng khung giữa nhành lá kim ngân, cái khô ráo
bền bỉ từ mặt đất nắng thiêu của con đường thôn dã mà sự trong veo
của khoảng cách và bóng cây chỉ đủ để loáng thoáng che mờ. Có lẽ
trạng thái sảng khoái vô thức do ngày hè ấy đem lại cho tôi đã, như một
con sông nhánh đổ vào sông cái, làm tăng thêm niềm vui của tôi khi
ngắm bức Cảng Carquethuit.
Tôi ngỡ Elstir khiêm tốn, nhưng tôi hiểu mình đã nhầm: tôi thấy vẻ
mặt ông thoáng buồn khi trong một lời cảm ơn, tôi thốt ra từ “vinh
quang”. Những người tin rằng tác phẩm của mình trường tồn - và Elstir
thuộc loại ấy - thường có thói quen định vị chúng vào một thời kỳ khi
