DƯỚI BÓNG NHỮNG CÔ GÁI TUỔI HOA - Trang 113

chút, ta sẽ không thấy gì cả. Tuy nhiên, về sau, khi đã được nghe diễn
tấu bản sonate ấy hai, ba lần, tôi thấy mình hoàn toàn có thể nhận biết
được. Cho nên người ta không sai khi nói “nghe lần đầu tiên”. Nếu ta
thực sự không nhận ra điều gì cả trong lần nghe đầu tiên, như ta tưởng,
thì lần thứ hai, thứ ba cũng sẽ chẳng khác lần đầu và chẳng có lý do gì
để ta hiểu thêm điều gì khi nghe đến lần thứ mười. Có lẽ cái ta hiểu
trong lần đầu không phải là khả năng nhận thức, mà là trí nhớ. Bởi vì
trí nhớ của chúng ta, so với sự phức tạp của những ấn tượng ùa vào nó
trong khi chúng ta nghe, là cực nhỏ bé, ngắn ngủi như trí nhớ của một
người nghĩ lan man về trăm ngàn thứ trong khi ngủ rồi quên tức thì,
hay của một người đã gần như lẫn cẫn, không nhớ nổi điều người ta
vừa nói với mình ngay phút trước. Những ấn tượng đa dạng ấy, ký ức
không thể ngay lập tức cung cấp cho ta hồi tưởng về chúng. Nhưng hồi
tưởng này hình thành dần dần trong ký ức và đối với những tác phẩm ta
đã nghe hai, ba lần, ta giống như cậu học trò, trước khi ngủ, đã đọc lại
mấy lượt một bài học mà cậu ta tưởng không sao thuộc nổi, rồi sớm
hôm sau bỗng đọc thuộc lòng cả bài. Có điều, cho tới hôm ấy, tôi chưa
hề nghe đoạn nào của bản sonate đó, và ở chỗ ông bà Swann thấy một
câu nhạc rõ ràng, thì đối với cảm nhận tỏ tường của tôi, câu nhạc đó
cũng xa vời như một cái tên mà người ta cố nhớ lại, nhưng chỉ thấy một
khoảng trống mà từ đó, một giờ sau, khi người ta thôi không nghĩ đến
nó nữa, bỗng nhất loạt vọt ra những âm tiết mà thoạt đầu, người ta hoài
công ra sức tìm kiếm. Vả chăng người ta không nhớ ngay những tác
phẩm thực sự hiếm thấy, mà thậm chí những gì người ta cảm nhận thấy
trước tiên trong những tác phẩm ấy lại là những phần ít giá trị nhất -
điều đã xảy đến với tôi khi nghe bản Sonate của Vinteuil. Thành thử tôi
không chỉ nhầm khi nghĩ rằng tác phẩm này không dành thêm gì nữa
cho tôi (điều khiến trong một thời gian dài, tôi không tìm nghe nó) một
khi bà Swann đã chơi cho tôi nghe câu nhạc trứ danh nhất của bản
sonate (về cái đó, tôi cũng ngu xuẩn như những kẻ không hy vọng cảm
thấy bất ngờ gì nữa trước nhà thờ Saint-Marc ở Venise vì ảnh chụp đã
cho họ biết hình nóc vòm của nó). Nhưng hơn nữa, ngay cả khi tôi đã