DƯỚI BÓNG NHỮNG CÔ GÁI TUỔI HOA - Trang 114

nghe bản sonate từ đầu đến cuối, tôi vẫn thấy nó hầu như hoàn toàn vô
hình như một tòa lầu ở cách xa bị sương mù che khuất, chỉ để lờ mờ lộ
ra đôi phần. Từ đó, nảy sinh cái nỗi buồn man mác thường gắn với
nhận thức của ta về những tác phẩm như vậy, cũng như về tất cả những
gì đơm hoa kết trái qua thời gian. Khi tôi phát hiện ra những gì sâu kín
nhất trong bản sonate của Vinteuil, thì, do đã bị cuốn theo cái thói quen
mà cảm quan của tôi không kiểm soát nổi, những gì thoạt tiên, tôi phân
biệt được và ưa thích, bắt đầu vuột khỏi tôi, lẩn trốn tôi. Vì chỉ có thể
yêu thích tất cả những gì bản sonate ấy mang đến cho tôi trong từng
giai đoạn kế tiếp nhau, tôi không bao giờ nắm được nó hoàn toàn: nó
giống như cuộc sống. Nhưng ít gây thất vọng hơn cuộc sống, những
kiệt tác vĩ đại ấy không cho chúng ta thấy những gì ưu tú nhất của
chúng ngay từ đầu. Trong bản Sonate của Vinteuil, những nét đẹp ta
phát hiện ra sớm nhất cũng chính là những nét khiến ta mau chán nhất,
hẳn vì cùng một lý do; chúng không mấy khác những gì ta đã biết.
Nhưng khi những nét ấy đã lùi xa, vẫn còn đó một cái gì khác để ta yêu
thích, một câu nhạc mà hình thức của nó - quá mới để đầu óc ta phân
biệt được gì khác ngoài sự hỗn độn - khiến ta không thể nhận dạng
được nó và duy trì nó nguyên vẹn trước mắt ta; vậy là ngày nào chúng
ta cũng đi qua trước mặt nó mà không biết, nó tự tiết chế, trở thành vô
hình chỉ bằng uy lực vẻ đẹp của nó và vẫn là ẩn số - nó đến với ta sau
rốt. Nhưng ta cũng sẽ chia tay với nó sau cùng. Và chúng ta sẽ yêu nó
dài lâu hơn những câu nhạc khác vì ta đã phải bỏ thời gian lâu dài hơn
để yêu được nó. Vả chăng quãng thời gian cần cho một cá nhân - như
nó cần cho tôi đối với bản Sonate ấy - để thâm nhập vào một tác phẩm
hơi sâu xa một chút, chỉ là con đường tắt và như là biểu tượng của năm
tháng, đôi khi là của cả thế kỷ trôi qua trước khi công chúng có thể yêu
được một kiệt tác thực sự mới. Cho nên, để khỏi bị đám đông ngộ nhận,
người thiên tài tự nhủ có lẽ những tác phẩm viết cho hậu thế chỉ nên để
cho hậu thế đọc, người đương thời thiếu bước lùi cần thiết, như một số
tranh nhìn quá gần thường bị nhận định sai. Nhưng mọi sự thận trọng
hèn nhát để tránh những nhận định sai lầm đều vô ích, chúng là tất yếu