người ta không tính đến việc một quá trình đồng hóa lâu dài đã cải biến
chúng thành một chất tuy có đa dạng, song tổng lại vẫn là đồng nhất,
trong đó Hugo sát cánh với Molière. Hãy thử nghĩ đến những điều linh
tinh khó tin về tuổi trung niên của ta được tiên đoán trong một lá số tử
vi được lập ngay trước mặt ta hồi ta còn niên thiếu - nếu ta không tính
đến thời gian sẽ tới và những thay đổi nó mang lại. Có điều, không phải
mọi lá số tử vi đều chính xác, và việc một tác phẩm nghệ thuật buộc
phải đưa nhân tố thời gian vào tổng thể vẻ đẹp của nó, khiến nhận định
của chúng ta dính một chút gì cũng không chắc chắn và, do đó, cũng
mất hết những gì là thực sự lý thú, như mọi tiên đoán mà sự bất ứng
nghiệm tuyệt nhiên không hàm nghĩa rằng nhà tiên tri đầu óc kém cỏi,
bởi vì điều khởi lên hay loại trừ các khả năng không nhất thiết nằm
trong thẩm quyền của thiên tài; một thiên tài có thể không tin vào tương
lai của đường sắt hay của máy bay, cũng như một nhà tâm lý học lớn có
thể tin một ả nhân tình gian dối hay một gã bạn xảo quyệt, trong khi
những kẻ xoàng xĩnh hơn đã nhìn thấy trước sự phản bội của họ.
Tuy không hiểu bản sonate, tôi vẫn thích mê được nghe Madame
Swann chơi đàn. Tôi cảm thấy những ngón tay bà chạm vào phím đàn,
cũng như tấm áo choàng của bà, như mùi nước hoa ngào ngạt cầu thang
dẫn tới phòng bà, như những chiếc măng tô của bà, như những bông
hoa cúc của bà, tất cả đều thuộc một tổng thể cá nhân bí ẩn trong một
thế giới vô cùng ưu việt hơn cái thế giới mà ở đó, lý trí có thể phân tích
tài năng. “Tuyệt vời, cái bản Sonate của Vinteuil ấy, phải không?” ông
Swann nói với tôi. “Cái khoảnh khắc bóng đêm ngập tràn dưới hàng
cây, khi mà những hợp âm rải của vĩ cầm tỏa lan khí mát. Cậu phải
thừa nhận là tuyệt đẹp đi: ở đó có tất cả cái khía cạnh tĩnh của ánh
trăng, nó là khía cạnh chủ yếu. Việc một chế độ điều trị bằng ánh sáng
như chế độ bà vợ tôi đang theo không có gì là phi thường, bởi lẽ ánh
trăng ngăn không cho lá cây động đậy. Đó là điều được diễn tả rất đạt
trong khổ nhạc nhỏ này, đó là rừng Boulogne rơi vào trạng thái nguyên
thể. Ở bên bờ biển, điều đó còn nổi bật hơn vì có tiếng thì thào đáp lại
