là một vài trò tiêu khiển xoàng xĩnh của người đàn ông có bộ râu dê.
Tôi thầm nghĩ hẳn ông đã phải dốc tâm trí vào những cuốn sách ấy,
nhưng nếu ông sống trên một hòn đảo xung quanh đầy những sò trai,
thì thay vì viết sách, khéo ông đã phát đạt khi lao vào kinh doanh ngọc
trai. Tôi không thấy tác phẩm của ông là tất yếu nữa. Và thế là tôi tự
hỏi rằng tính độc đáo có thực sự chứng tỏ rằng các nhà văn lớn là
những vị thần, mỗi vị trị vì một vương quốc thuộc riêng mình, hay liệu
trong tất cả những cái đó, có một chút giả trá, liệu những khác biệt giữa
các tác phẩm có phải là kết quả của công việc, chứ không phải biểu
hiện của sự khác nhau căn bản về tinh cốt giữa các nhân cách.
Trong lúc đó, mọi người ngồi vào bàn ăn. Tôi thấy bên cạnh đĩa của
mình một đóa cẩm chướng, cuống bọc giấy bạc. Nó không làm tôi bối
rối bằng cái phong bì được trao lúc ở phòng chờ mà tôi đã quên bẵng.
Tập tục này, tuy cũng là mới đối với tôi, còn dễ hiểu hơn khi tôi thấy
toàn bộ khách mời nam giới đều vớ lấy một đóa cẩm chướng tương tự
đi kèm bộ đồ ăn dành cho mình, cài vào khuy áo đuôi tôm. Tôi làm
theo họ với cái vẻ tự nhiên của một kẻ tự do tư tưởng trong một nhà thờ
vốn không biết quy cách hành lễ, nhưng cứ đứng dậy khi mọi người
đứng dậy và quỳ xuống sau khi mọi người quỳ xuống một chút. Một
tập tục xa lạ nữa, kéo dài hơn, càng làm tôi thêm khó chịu. Mé bên kia
đĩa ăn của tôi, còn có một đĩa nhỏ hơn, đầy một chất đen đen, mà tôi
không biết đó là trứng cá muối. Không biết phải làm gì với nó, tôi
quyết định không ăn món đó.
Bergotte được xếp ngồi cách tôi không xa, tôi nghe rất rõ những lời
ông ta nói. Bấy giờ tôi mới hiểu ấn tượng của ông De Norpois. Quả
vậy, Bergotte có một cơ năng thật kỳ lạ; không gì có thể làm biến đổi
những đặc tính vật chất của giọng nói bằng việc nó phải có nội dung tư
tưởng: điều đó ảnh hưởng đến độ vang của những nguyên âm đôi, sức
bật của những âm môi và cả đến cách nhả lời. Tôi thấy cách nhả lời ấy
hoàn toàn khác với cách viết của ông và thậm chí những điều ông nói
cũng khác hẳn những gì đầy tràn những trang sách của ông. Nhưng
