trong tác phẩm của ông là cái lượng nhỏ chất Bergotte bị vùi lấp trong
một sự vật, mà ông đã chắt ra được. Nhưng nếu bởi thế mỗi một nét
đẹp đó có gì tương đồng với những nét đẹp khác và dễ nhận ra, thì mặc
dù vậy, nó vẫn đặc biệt, như sự phát hiện đã đưa nó ra ánh sáng - mới
mẻ, do đó khác với những gì người ta gọi là hình loại Bergotte, vốn tạo
nên bởi một tổng hợp mơ hồ những chất Bergotte đã từng thấy và do
ông soạn thảo, những chất này tuyệt nhiên không cho phép những ai
không có thiên tài tiên đoán được những gì ông sẽ khám phá ra ở
những sự vật khác. Sự thể là như vậy với tất cả các nhà văn lớn, vẻ đẹp
nơi những câu văn của họ là không thể đoán trước được, cũng như nhan
sắc một người đàn bà ta chưa quen; vẻ đẹp đó là một sáng tạo bởi
chưng nó ứng vào một đối tượng bên ngoài mà họ nghĩ tới - chứ không
phải vào bản thân nó - nhưng chưa biểu đạt ra. Một tác giả viết hồi ký
ngày nay muốn viết theo kiểu Saint-Simon
, song làm ra bộ như
không, cùng lắm có thể viết dòng đầu của chân dung mô tả Villars: “Đó
là một người cao lớn, tóc nâu... với nét mặt sinh động, cởi mở, hồ hởi”.
Nhưng thuyết quyết định luận nào có thể khiến anh ta mở đầu dòng thứ
hai, vẫn nói về diện mạo ấy: “và thực sự là hơi điên
”? Tính đa dạng
đích thực nằm ở sự dồi dào yếu tố có thực và bất ngờ, ở cái nhành cây
đầy hoa biêng biếc, ngược với mọi chờ đợi, vẫn đâm ra từ hàng giậu
mùa xuân dường như đã không còn chỗ cho hoa nở, trong khi việc bắt
chước tính đa dạng một cách thuần túy hình thức chỉ là trống rỗng và
đơn điệu, tức là những gì đối lập nhất với tính đa dạng, và điều đó được
thực hiện bởi những kẻ bắt chước chỉ mang lại ảo tưởng - và kỷ niệm -
về tính đa dạng cho kẻ không hiểu gì về tính đa dạng nơi các bậc thầy
(và ta cũng có thể lý luận như vậy đối với tất cả những tính chất khác
của văn phong).
Cho nên - giống như cách nhả lời của Bergotte hẳn đã có sức quyến
rũ nếu như chính ông chỉ là một kẻ nghiệp dư nào đó diễn xướng cái
gọi là văn của Bergotte, thay vì nó gắn với tư tưởng của Bergotte trong
quá trình làm việc và hành động bằng những liên quan sống còn mà tai
