ta không phân biệt được ngay lập tức để nghe cho rành - cũng như vậy,
chính vì Bergotte áp dụng chính xác tư tưởng ấy với cái thực tại ông
thích thú mà ngôn ngữ của ông có một cái gì cụ thể, quá “bổ dưỡng”
làm thất vọng những người trông chờ ông chỉ nói về “dòng thác vĩnh
cửu những vẻ bề ngoài mỹ miều
” và về những “rung động bí ẩn của
cái đẹp”. Sau rốt, cái phẩm chất bao giờ cũng hiếm và mới của những
gì ông viết, thể hiện ra trong lời ông nói bằng việc đề cập vấn đề một
cách rất tinh tế - bỏ qua mọi khía cạnh đã biết - thành thử có vẻ như
ông tiếp cận vấn đề từ một phía nhỏ mọn, sai lệch, nghịch lý và do vậy,
những ý của ông thường có vẻ tối nghĩa, mỗi chúng ta vốn cho những ý
tối nghĩa chẳng kém những ý của chính mình là sáng sủa. Vả chăng,
mọi cái mới đều có điều kiện tiên quyết là loại bỏ cái sáo mòn quen
thuộc ta tưởng đích thị là hiện thực, mọi cách trò chuyện mới mẻ - cũng
như mọi thứ hội họa, âm nhạc độc đáo - bao giờ cũng có vẻ cầu kỳ, làm
người ta phát mệt. Cách trò chuyện này dựa trên những hình tượng ta
chưa quen, ta cảm thấy như người nói chuyện toàn nói bằng ẩn dụ,
khiến ta đâm mệt và có ấn tượng là thiếu chân xác (Thực ra, những
hình thức cũ của ngôn ngữ trước kia cũng đã từng có những hình tượng
khó theo dõi khi mà người nghe còn xa lạ với cái thế giới mà chúng mô
tả. Nhưng từ lâu rồi, người ta đã hình dung đó là thế giới thực, người ta
dựa trên nó.) Cho nên khi Bergotte ví Cottard như một con lặn
phải giữ thăng bằng - tuy nhiên, điều này bây giờ khá bình thường -
hoặc nói về Brichot rằng “ông ta còn mất công hơn cả Madame Swann
trong việc chăm chút mái đầu, vì phải bận tâm gấp đôi, về cả diện mạo
lẫn tiếng tăm của mình, lo chải tóc sao cho vừa giống một con sư tử
vừa ra dáng một triết gia”, người ta mau chóng cảm thấy mệt và muốn
dựa chắc chân trên một cái gì cụ thể hơn mang ý nghĩa quen thuộc hơn,
là người ta nói thế. Những lời lẽ không thể nhận ra nổi phát ra từ chiếc
mặt nạ tôi thấy trước mắt mình, chính là phải gắn chúng với nhà văn tôi
ngưỡng mộ, lại không thể khớp vào những trang sách của ông theo
cách một trò chơi ghép hình, lồng những mảnh rời vào với nhau, chúng
nằm trên một mặt phẳng khác và cần một sự chuyển dịch mà dựa vào
