Hẳn là những thành viên trẻ này của gia đình Bergotte - nhà văn
tương lai và các anh chị em ông - không ưu việt hơn, thậm chí không
bằng, lớp thanh niên thanh nhã hơn, dí dỏm hơn, đám này cho anh chị
em nhà Bergotte là ồn ào, thậm chí hơi tầm thường, với những câu đùa
khó chịu, đặc trưng cho cái “kiểu” nửa hợm nửa đần nhà họ. Nhưng
thiên tài, thậm chí tài năng lớn, ít đến từ những yếu tố trí thức và tinh tế
xã hội cao hơn người, mà chủ yếu là ở khả năng biến đổi và chuyển thể
những yếu tố ấy. Muốn làm nóng một chất lỏng bằng một bóng đèn
điện, vấn đề không phải là có được bóng đèn càng mạnh càng tốt, mà là
một bóng đèn ở đó dòng điện có thể ngừng chiếu sáng, chuyển mạch và
cung cấp nhiệt lượng, thay vì cho ánh sáng. Muốn dạo trong không
trung, đâu cần phải có chiếc ô tô mạnh nhất, mà là một chiếc ô tô
không tiếp tục chạy trên mặt đất và có khả năng chuyển sang chiều
thẳng đứng, biến tốc độ di chuyển ngang thành lực đẩy lên. Cũng như
vậy, những người làm ra những tác phẩm thiên tài không phải những
người sống trong môi trường tinh tế nhất, có thuật trò chuyện xuất sắc
nhất, có kiến thức văn hóa rộng nhất, mà là những người, đồng thời với
việc đột nhiên từ bỏ lối sống vì bản thân mình, có được cái khả năng
khiến cho bản cách của mình giống như một chiếc gương để cho cuộc
đời của họ được phản chiếu vào trong đó, cho dù nó có thể rất xoàng
xĩnh trong chốn giao tế thượng lưu và, theo một nghĩa nào đó, về mặt
trí thức - thiên tài là ở khả năng phản chiếu, chứ đâu phải ở chất lượng
nội tại của quang cảnh được phản chiếu. Cái hôm chàng trai Bergotte
có thể chỉ ra cho thế giới độc giả của mình cái salon ”rẻ tiền”, nơi
chàng đã qua tuổi thơ, đã có những cuộc trò chuyện chẳng mấy hay ho
với anh em mình, cái hôm ấy, chàng đã tự nâng cao hơn bạn bè của gia
đình mình, những người trí xảo hơn và cao sang hơn chàng: những
người này, trở về nhà trong những chiếc xe Rolls-Royce lộng lẫy, có
thể tỏ ra hơi khinh thị sự tầm thường của gia đình Bergotte; nhưng
chàng, với cỗ máy khiêm tốn của mình, cuối cùng đã “tách đất” và bay
trên đầu họ.
