“Hãy giữ lấy làm kỷ niệm tình bạn của chúng ta.” Nhưng nếu ta hỏi
Gilberte vừa rồi nàng đã làm gì, thì vẫn đôi mắt ấy liền lộ rõ vẻ bối rối,
phân vân, che đậy, âu sầu, cái vẻ thường thấy ở Odette ngày xưa khi
Swann hỏi bà vừa đi đâu để được đáp lại bằng một câu trả lời dối trá,
những câu trả lời kiểu ấy, nếu trước kia từng làm Swann, khi ấy còn là
người tình, đau đớn tuyệt vọng, thì bây giờ chỉ khiến ông, với tư cách
là ông chồng thận trọng, không soi mói, chuyển phắt đầu đề câu chuyện
sang hướng khác. Nhiều lần, ở vườn Champs-Élysée, tôi đã lo ngại khi
bắt gặp cái nhìn ấy ở Gilberte. Nhưng phần lớn thời gian, sự lo ngại ấy
là không cần thiết. Bởi vì ở nàng, cái nhìn ấy - ít nhất là cái đó - chỉ là
một nét di truyền thuần túy vật thể từ mẹ, chẳng liên quan với cái gì
hết. Chính vào những lúc đến lớp trả bài, hay phải về nhà có giờ học
thêm, hai đồng tử trong mắt Gilberte mới đảo lên đảo xuống như trong
mắt Odette ngày xưa do sợ lộ tẩy là mình vừa tiếp một người tình nào
đó, hoặc do đang vội đến một nơi hò hẹn. Như vật đo, ta thấy hai bản
chất của ông Swann và bà Swann uốn lượn, dâng lên hạ xuống, lần lượt
lấn lên nhau trong thân thể nàng Mélusine
này.
Dĩ nhiên, ai cũng biết một đứa con ắt phải giống bố giống mẹ.
Nhưng các ưu điểm và khuyết điểm nó thừa kế từ bố mẹ lại được phân
bố một cách thật kỳ lạ: trong hai ưu điểm dường như không thể tách rời
ở một trong hai đấng song thân, người ta chỉ còn thấy một ở đứa con,
song lại kết hợp với một trong số những khuyết điểm của người kia, mà
khuyết điểm này thì tưởng như không thể dung hòa được với ưu điểm
kia. Thậm chí nhiều khi, hiện thân của một phẩm chất tinh thần trong
một khuyết tật về thể chất cũng là một trong những quy luật của việc
con cái giống cha mẹ. Trong hai chị em gái, một cô có cái vóc dáng
kiêu hãnh của cha, song lại mang đầu óc ti tiện của mẹ; còn cô kia, thừa
hưởng trọn trí thông minh của cha, thì lại khoác cái ngoại hình của mẹ;
cái mũi to, cái eo bụng thô, cho đến cả giọng nói di truyền từ người mẹ
đều trở thành thứ che phủ những năng khiếu mà người ta thường gặp
dưới dạng bề ngoài đẹp đẽ. Thành thử, bàn về cô chị hay cô em, người
