“Con ở cạnh ba yêu của con dễ chịu quá, con muốn ngồi lại thêm
chút nữa,” Gilberte vừa đáp vừa rúc đầu vào nách bố trong khi ông
Swann âu yếm lùa ngón tay vào mái tóc vàng rơm.
Swann thuộc loại những người đàn ông sống quá lâu trong những ảo
tưởng của tình yêu, từng thấy sự sung túc mình mang lại cho nhiều
người đàn bà đã làm tăng thêm hạnh phúc của họ mà chẳng khiến họ
mảy may biết ơn và âu yếm yêu thương mình; nhưng ở nơi con cái
mình, họ cảm thấy có một tình thương mến mà, do hiện thân ngay ở họ
tên của họ, nó sẽ khiến họ vẫn tồn tại ngay cả sau khi qua đời. Khi ông
Charles Swann không còn nữa thì vẫn còn một Mademoiselle Swann,
hay một Madame X., với nhũ danh là Swann, tiếp tục yêu thương người
cha quá cố. Thậm chí là tiếp tục yêu thương quá đỗi, hẳn là Swann nghĩ
vậy, vì ông trả lời Gilberte: “Con gái ba tốt lắm” bằng cái giọng cảm
kích trước biểu hiện yêu thương quá ư đằm thắm của một người thân
sẽ còn sống khi ta đã qua đời, khiến ta lo lắng cho tương lai. Để che
giấu sự xúc động của mình, ông tham gia vào cuộc trò chuyện của
chúng tôi về La Berma. Ông lưu ý tôi rằng nữ nghệ sĩ đã thoại câu “Thế
ra u đã biết chuyện ấy rồi
!” với Œnone một cách thông minh biết bao,
chính xác biết bao, bất ngờ biết bao, nhưng ông phát biểu ý đó với một
giọng ơ hờ và ngán ngẩm như thể ông muốn bằng cách nào đó đứng
ngoài những điều mình nói. Ông có lý: cái ngữ điệu ấy ít nhất cũng có
một giá trị thật sự hiểu được và do đó lẽ ra đã thỏa mãn mong muốn
của tôi tìm thấy những lý do không thể phản bác để ngưỡng mộ La
Berma. Nhưng lại chính do chỗ nó sáng tỏ nên nó không đáp ứng được
mong muốn ấy. Ngữ điệu đó thật tài tình, với một ý đồ, một ý nghĩa xác
định rõ ràng đến nỗi nó tồn tại ngay trong bản thân nó và mọi nữ nghệ
sĩ thông minh đều có thể đạt tới được. Đó là một ý tưởng đẹp; nhưng
bất cứ ai quan niệm nó trọn vẹn đủ mức đều có khả năng nắm vững
được nó như thế. Giá trị còn lại của La Berma là bà đã phát kiến ra ngữ
điệu ấy, nhưng liệu người ta có thể dùng chữ “phát kiến” khi mà đó chỉ
là tìm ra một cái gì đó rồi sẽ không còn khác biệt nếu người ta tiếp thu
