sờ sợ người đàn bà cao lớn ấy.” - “Tôi xin nói để bà biết, bà Cottard
đáp, điều khiến bà sợ nơi bà Verdurin là cái giọng quyền uy của bà ấy.
Biết làm sao được? Không phải ai cũng có giọng ngọt ngào như bà
Swann. Nhưng sau một hồi múa lưỡi, theo chữ Bà Chủ thường dùng, là
băng giá tan ngay ấy mà. Vì thực ra bà ấy rất niềm nở. Nhưng tôi rất
hiểu cảm giác của bà: lần đầu tiên lạc vào xứ lạ thì có bao giờ dễ chịu
ngay được.” - “Bà cũng đến ăn tối với tôi nhé, bà Bontemps bảo bà
Swann. Ăn xong, cả ba ta sẽ cùng đi, theo phong cách Verdurin, nghĩa
là Verdurin-hóa; và cho dù điều đó có dẫn đến hậu quả là Bà Chủ trợn
trừng mắt với tôi và sẽ không mời tôi nữa, một khi đã đến nhà bà, cả ba
chúng ta vẫn sẽ cùng trò chuyện với nhau, tôi cảm thấy đó là điều làm
tôi vui thích nhất.” Nhưng lời khẳng định ấy hẳn không lấy gì làm xác
thực lắm, vì bà Bontemps lại hỏi thêm: “Theo bà thì tối thứ Tư tới, sẽ
có những ai? Sẽ có những trò vui gì? Ít ra cũng không quá đông khách
chứ?” - “Tôi thì chắc chắn là sẽ không đến, Odette nói. Chúng tôi sẽ chỉ
xuất hiện một thoáng vào tối thứ Tư cuối tháng thôi. Nếu bà thấy đợi
đến hôm đó cũng không sao thì...” Nhưng hình như bà Bontemps thấy
lời đề nghị trì hoãn này không hấp dẫn lắm.
Mặc dù trình độ trí tuệ và mức độ hợp thời trang của một salon
thường tương quan với nhau theo tỷ lệ nghịch, chứ không theo tỷ lệ
thuận, cần phải thấy rằng mỗi lần chấp nhận “xuống cấp” đều kéo theo
hậu quả là khiến người ta đỡ xét nét hơn đối với những kẻ mà mình
đành lòng ra mặt vui vẻ tiếp, bớt đòi hỏi ở họ hơn về trí tuệ cũng như
về các mặt khác - chẳng phải là Swann đã thấy Madame Bontemps là
dễ chịu đó sao? Và nếu quả là như vậy thì, cùng với tính độc lập, văn
hóa và thậm chí ngôn ngữ của mọi người, cũng như của các dân tộc, ắt
có nguy cơ bị tiêu vong. Một trong những tác động của sự “độ lượng”
này là làm trầm trọng thêm cái khuynh hướng mà bắt đầu từ một độ
tuổi nào đó, người ta thường ngả theo: thích nghe những lời ca ngợi trí
xảo cùng những năng khiếu của mình, như kiểu khuyến khích mình
phát triển theo hướng ấy; đó là cái độ tuổi khi mà một nghệ sĩ lớn
