Phần hai
Tên xứ sở: Xứ sở
Hai năm sau, khi cùng bà tôi đi Balbec, tôi đã đạt tới trạng thái gần như
dửng dưng với Gilberte. Khi tôi như bị một gương mặt mới bỏ bùa,
hoặc hy vọng được một cô gái dẫn khám phá các nhà thờ, cung điện và
vườn cây của nước Ý, tôi buồn bã nghĩ rằng ái tình, với tư cách là tình
yêu đối với một con người nào đó, có lẽ không phải là một cái gì thực
sự hiện hữu, vì nếu những liên tưởng mộng mơ êm dịu hay đau đớn có
thể gắn tình yêu ấy một thời gian với một người đàn bà tới mức khiến
ta tin rằng đó tất yếu bắt nguồn từ nàng, thì ngược lại, nếu, một cách
hữu thức hay vô thức, ta thoát ra khỏi những liên tưởng nọ, tình yêu ấy,
tựa hồ tự phát, chỉ khởi nguồn từ riêng ta, hồi sinh trở lại để hiến dâng
cho một người đàn bà khác. Tuy nhiên vào lúc khởi hành đi Balbec và
trong thời gian đầu ở đó, tâm trạng dửng dưng của tôi vẫn còn ngắt
quãng từng lúc, chưa liên tục. Nhiều khi (dòng chảy đời chúng ta nào
mấy khi tuân theo trình tự thời gian mà thường xen lẫn bao xáo lộn
ngày tháng) tôi sống trong những ngày trước cả hôm qua, hôm kia, khi
mà tôi còn yêu Gilberte. Bấy giờ, việc không gặp nàng nữa đột nhiên
trở nên đau đớn như vào thời kỳ ấy. Cái tôi từng yêu nàng, đã được
thay thế hầu như hoàn toàn bởi một cái tôi khác, bỗng lại trỗi dậy và
chiếm lĩnh tôi, nhiều khi do một điều vặt vãnh hơn là do một sự kiện
quan trọng. Chẳng hạn - để kể trước cái đoạn ở Normandie - có lần ở
Balbec, tôi tình cờ nghe thấy một người không quen thoáng gặp trên
đường nhắc đến “gia đình ông chánh văn phòng Bộ Bưu chính”. Và lẽ
ra tôi có thể coi mấy tiếng ấy là vô thưởng vô phạt (vì bấy giờ tôi đâu
đã biết gia đình này rồi đây sẽ có ảnh hưởng đối với đời mình), nhưng
chúng đã gây cho tôi một nỗi đau nhói buốt, cái nỗi đau mà một cái tôi
phần lớn đã tiêu tan từ lâu cảm thấy khi phải chia lìa với Gilberte. Là vì
trước đó, tôi không bao giờ nhớ lại một đoạn trò chuyện giữa Gilberte
với cha nàng trước mặt tôi, liên quan đến gia đình ông “chánh văn
