Ông hoàn toàn không hứa gì với tôi về chuyện giới thiệu tôi với Tạp
chí Hai Thế Giới nhưng đặt cho tôi một số câu hỏi về đời sống và việc
học tập của tôi, cũng như về những sở thích của tôi mà lần đầu tiên tôi
nghe thấy nhắc đến như những gì khả dĩ nên theo, chứ không phải
những thứ mà tôi có bổn phận phải chống lại, như cho tới nay tôi vẫn
tưởng. Bởi những sở thích của tôi thiên về văn chương, ông không
khuyên tôi từ bỏ khuynh hướng ấy; trái lại, ông còn nói chuyện với tôi
về văn học một cách trân trọng như nói về một con người đáng kính và
đầy sức hấp dẫn của hội tao đàn mà từ người ấy, ở Rome hay ở Dresde,
người ta lưu giữ kỷ niệm tốt đẹp nhất và tiếc là hiếm khi gặp lại người
ấy do những khó khăn không thể né tránh của đời sống. Với một nụ
cười gần như nhả nhớt, ông có vẻ như ghen tị với tôi vì, may mắn và tự
do hơn ông, tôi hẳn có những khoảnh khắc vui thú với “nàng” Văn
chương. Nhưng chính những từ ngữ ông dùng lại vẽ nên một “nàng”
Văn chương quá khác với hình ảnh tôi đã mường tượng về “nàng” hồi
ở Combray và tôi hiểu rằng mình càng có thêm lý do để khước từ
“nàng”. Cho tới nay, tôi mới chỉ nhận ra rằng mình không có năng
khiếu viết lách thôi; giờ đây, ông De Norpois lại khiến tôi thậm chí hết
cả khát khao sáng tác. Tôi muốn tỏ bày với ông điều tôi mơ ước; run
rẩy vì xúc động, tôi lo rằng tất cả những lời lẽ của tôi không biểu đạt
được chân thực nhất những điều mà tôi hằng cảm thấy nhưng chưa bao
giờ thử diễn ngôn; cho nên tôi nói không đâu vào đâu, chẳng rõ ràng gì
cả. Có lẽ do thói quen nghề nghiệp, có lẽ theo cái cung cách bình thản
hình thành ở mọi nhân vật quan trọng được người ta thỉnh vấn và biết
chắc mình nắm phần chủ động trong câu chuyện, thường để mặc cho kẻ
đối thoại lúng túng, loay hoay khổ sở tìm lời, cũng có lẽ để làm nổi bật
kiểu đầu của mình (mà ông cho là kiểu Hy Lạp, mặc dù ông để râu má
rất rậm), ông De Norpois, trong khi nghe người ta trình bày, giữ vẻ mặt
hoàn toàn bất động như thể ta đang nói với một bức tượng bán thân thời
cổ đại - và điếc - trong một bảo tàng đá chạm vậy. Đột ngột giáng
xuống như nhát búa của người cầm trịch một cuộc đấu giá, như một lời
