bỉ như câu: “Lao động vì vua Phổ
”, nên đã đến lúc cần phải “nghỉ”.
Bởi vì văn hóa của những con người lỗi lạc là thứ văn hóa xen kẽ nhau
theo chu kỳ, thường là ba năm thay đổi một lần. Dĩ nhiên, không nhất
thiết phải có những viện dẫn loại này, mà ông De Norpois rất giỏi vận
dụng để điểm xuyết trong những bài ông viết cho Tạp chí Hai Thế
Giới, thì những bài ấy mới có vẻ vững vàng và giàu thông tin. Ngay cả
không có những viện dẫn ấy điểm tô, chỉ cần vào đúng thời điểm thích
hợp, điều mà ông không khi nào bỏ sót, ông De Norpois hạ bút viết:
“Hoàng cung Saint-James
không phải nơi cuối cùng cảm thấy hiểm
họa,” hay “Tình cảnh vô cùng náo động ở Pont-aux-Chantres, nơi
người ta dõi theo bằng con mắt lo lắng chính sách ích kỷ nhưng khôn
khéo của nền quân chủ hai đầu
,” hay “Một tiếng kêu báo động cất lên
từ Montecitorio
,” hay nữa “Cái trò chơi hai mặt muôn thuở ấy đúng là
thói cách của Ballplatz
.” Qua cách biểu đạt như vậy, độc giả “ngoại
đạo” cũng nhận ra ngay và thán phục nhà ngoại giao chuyên nghiệp.
Nhưng điều khiến người ta nói rằng ông còn hơn thế nữa, văn hóa của
ông còn cao siêu hơn, đó là cách ông vận dụng hợp lý những câu dẫn
mà mẫu mực hoàn chỉnh hồi ấy vẫn là: “Hãy cho tôi thấy các vị làm
chính trị tốt, tôi sẽ cho các vị thấy tôi làm tài chính tốt như thế nào, như
nam tước Louis
thường nói.” (Dạo ấy, người ta còn chưa du nhập từ
phương Đông câu này: “Trong hai địch thủ, chiến thắng thuộc về kẻ
nào chịu đựng hơn người kia mười lăm phút, như người Nhật nói.”)
Danh tiếng đại học sĩ ấy, cộng với cái tài thật sự trong việc che giấu thủ
đoạn dưới tấm mặt nạ dửng dưng, đã khiến ông De Norpois được bầu
vào Viện Hàn lâm Khoa học đạo đức. Và một vài người thậm chí còn
nghĩ ông xứng đáng có chân trong Viện Hàn lâm Pháp, vào cái hôm mà
vì muốn chỉ ra rằng cách đạt tới một thỏa thuận với Anh chính là siết
chặt liên minh với Nga, ông đã không ngần ngại viết: “Các vị ở Quai
d’Orsay
hãy biết rằng từ nay trở đi, ở tất cả sách giáo khoa về địa lý
còn thiếu sót về mặt này, người ta phải dạy thêm rằng, trong kỳ thi tú
tài, mọi thí sinh sẽ bị đánh trượt không thương tiếc nếu không biết:
