bởi chúng tôi đã bao giờ thấy tác phẩm nào của Elstir đâu; có lẽ tình
cảm ấy của chúng tôi là dành cho cái ý rỗng tuếch không có nội dung
“một nghệ sĩ lớn”, chứ không phải cho một tác phẩm mà chúng tôi
không hề biết. Cùng lắm, đó là một sự ngưỡng mộ vu vơ không đối
tượng, một bộ khung - cốt tình cảm - thần kinh không có nội dung,
nghĩa là một cái gì đó gắn bó khăng khít với tuổi thơ như một số bộ
phận cơ thể không còn tồn tại ở người trưởng thành; chúng tôi vẫn còn
là những đứa trẻ. Tuy nhiên khi sắp ra đến cửa thì Elstir chợt quay
ngoắt lại và đi về phía chúng tôi. Lòng tôi bỗng tràn ngập một nỗi sợ
hãi kỳ thú, cái thứ cảm giác mà vài năm sau, tôi ắt không cách nào có
được, vì đồng thời với việc tuổi tác làm giảm khả năng cảm thụ những
xúc động kiểu ấy, thói quen nơi giao tế cũng dẹp đi mọi ý tưởng tạo nên
những cơ hội lạ kỳ để có được những trải nghiệm như vậy.
Elstir ngồi vào bàn chúng tôi, nói dăm câu, nhưng không lần nào đáp
lại mỗi khi tôi nhắc tới Swann. Tôi bắt đầu tưởng rằng ông ta không
quen Swann. Mặc dù vậy, ông vẫn mời tôi đến thăm xưởng vẽ của ông
ở Balbec; sở dĩ ông không mời Saint-Loup, mà chỉ mời tôi, là do mấy
câu tôi nói khiến ông nghĩ là tôi yêu nghệ thuật - điều mà có lẽ một lời
giới thiệu của Swann cũng không làm được, nếu quả Elstir là bạn thân
của ông (vì trong cuộc đời con người tình cảm vô tư đóng vai trò lớn
hơn người ta tưởng). Ông đối đãi tôi hết sức hòa ái, ứng xử này của ông
còn cao nhã hơn thái độ của Saint-Loup như thái độ của anh so với sự
niềm nở của một tay tiểu tư sản. Bên cạnh sự hòa nhã của một nghệ sĩ
lớn, sự hòa nhã của một đại lãnh chúa, dù dễ thương đến mấy, cũng có
vẻ như diễn xuất của một diễn viên, một sự bắt chước. Saint-Loup tìm
cách làm vừa lòng, còn Elstir thì thích cho, thích cho cả bản thân mình.
Tất cả những gì ông sở hữu, ý tưởng, tác phẩm và những thứ còn lại mà
ông coi nhẹ hơn nhiều, ông sẵn sàng cho bất cứ ai hiểu chúng. Nhưng
vì thiếu bầu bạn khả dĩ chia sẻ được, ông sống biệt lập với một sự quyết
liệt cô độc mà giới thượng lưu gọi là điệu và kém giáo dục, giới chức
quyền gọi là phần tử bất hảo, còn gia đình thì gọi là ích kỷ và kiêu
ngạo.
