Lúc tôi bước vào, nhà sáng tạo, tay cầm cọ, đang hoàn tất hình mặt
trời lặn. Hầu hết các mành cửa đều đóng, nên xưởng vẽ khá dịu mát và
tôi trừ một chỗ ánh sáng ban ngày lọt vào điểm những nét trang trí lên
tường; chỉ độc một ô cửa sổ nhỏ hình chữ nhật, đóng khung giữa những
dây kim ngân hoa, là để mở, trông ra một dải vườn hẹp rồi đến một đại
lộ; thành thử phần lớn bầu không khí trong xưởng vẽ mờ tối, trong suốt
và đặc quánh một khối, nhưng ở những kẽ hở nơi ánh sáng viền quanh,
lại âm ẩm và lấp lánh, tựa một tinh thể đá với một mặt đã được gia
công mài nhẵn, sáng lên như mặt gương và lung linh ngũ sắc. Trong khi
Elstir, theo yêu cầu của tôi, tiếp tục vẽ, tôi đi quanh xưởng trong cái
tranh tối tranh sáng ấy, chốc chốc lại dừng trước một bức tranh.
Đại đa số những bức xung quanh mình không phải thứ tôi những
muốn thấy ở tác phẩm của ông, những bức tranh thuộc về những phong
cách thứ nhất và thứ hai được nhắc tới trong một số tạp chí nghệ thuật
của Anh vứt lăn lóc trên bàn phòng khách Đại Khách sạn, phong cách
huyền thoại và phong cách chịu ảnh hưởng Nhật Bản; theo bài báo, cả
hai phong cách được thể hiện tuyệt vời trong bộ sưu tập của phu nhân
De Guermantes. Dĩ nhiên, những bức tôi thấy trong xưởng vẽ chỉ là
những cảnh biển vẽ ngay tại Balbec này. Nhưng qua đó, tôi có thể nhận
thấy rằng cái duyên của mỗi bức là ở cách biến hóa những gì được thể
hiện, tương tự như cách mà trong thơ, người ta gọi là ẩn dụ
và rằng
nếu Đức Chúa Cha sáng tạo mọi sự vật bằng cách đặt tên cho chúng, thì
Elstir tái tạo lại chúng bằng cách tước bỏ tên chúng, hoặc cho chúng
một cái tên khác. Những cái tên chỉ sự vật bao giờ cũng ứng với một
khái niệm của trí tuệ, xa lạ với những ấn tượng thực sự của chúng ta,
buộc chúng ta phải loại bỏ khỏi sự vật tất cả những gì không liên quan
đến khái niệm ấy.
Thỉnh thoảng, đứng ở cửa sổ khách sạn Balbec, buổi sáng khi
Françoise dỡ những tấm mền che ánh sáng hay buổi chiều khi tôi đợi
Saint-Loup để cùng ra ngoài, có khi do một hiệu quả ánh sáng nào đó,
tôi tưởng một khoảng sẫm tối hơn cả đại dương là một bờ biển xa, hoặc
