chẳng những một chân dung thiên tài phá vỡ vụn cái mô hình về một
người đàn bà như quan niệm ích kỷ cùng vẻ đỏm dáng của nàng định
nghĩa, mà nếu là một chân dung cổ, nó còn làm già nguyên mẫu đi theo
cách nhiếp ảnh thường làm, là cho nàng mang những đồ trang sức lỗi
thời. Trong một bức chân dung, không chỉ cách ăn mặc của người đàn
bà là căn cứ để đoán định thời gian, mà cả cách vẽ của người họa sĩ
nữa. Cách vẽ ấy, cách vẽ của Elstir thời kỳ đầu, là bản trích lục khai
sinh rành rành hiển nhiên nhất của bức chân dung Odette này, không
chỉ vì, giống như những tấm hình chụp bà hồi bấy giờ, nó cho thấy bà
là em út trong đám gái bao nổi tiếng, mà còn vì nó khẳng định bức chân
dung ấy là cùng thời với nhiều chân dung do Manet hay Whistler vẽ
theo bao người mẫu hiện không còn, giờ đã rơi vào quên lãng hay
thuộc về lịch sử.
Lặng lẽ nghiền ngẫm những suy nghĩ ấy bên cạnh Elstir trong khi
tiễn ông về nhà, tôi thả mình cho điều vừa phát hiện về nhân thân người
mẫu của ông cuốn đi và phát hiện đầu tiên này đưa tôi đến một phát
hiện thứ hai còn làm tôi bối rối hơn, lần này là về nhân thân của chính
nghệ sĩ. Ông đã vẽ chân dung Odette de Crécy. Liệu có thể con người
thiên tài này, con người cô đơn này, bậc hiền nhân này, nhà triết gia cao
siêu hơn tất thảy và nói chuyện lôi cuốn này, lại là cái gã họa sĩ lố bịch
và đồi trụy mà dạo xưa vợ chồng Verdurin từng dung nạp? Tôi hỏi ông
có quen họ không? Có phải hồi ấy họ đặt cho ông cái biệt danh là M.
Biche? ông trả lời là đúng thế, không hề bối rối, như thể đó là một giai
đoạn đã hơi xa xưa của đời mình; ông không ngờ điều đó lại khiến tôi
vô cùng thất vọng, và ngước mắt lên, ông đọc thấy điều đó trên mặt tôi.
Ông lộ vẻ không bằng lòng. Và khi gần tới nhà ông, nếu là một người
kém thông minh hơn và kém rộng lòng hơn, thì có lẽ ông sẽ chỉ chào
tạm biệt tôi một cách lạnh nhạt và sau đó sẽ tránh gặp lại tôi. Nhưng
Elstir không hành xử như vậy đối với tôi; với tư cách là bậc thầy đích
thực - về phương diện thuần túy sáng tạo, khuyết điểm duy nhất của
ông là ở chỗ ông là một bậc thầy theo đúng nghĩa của từ “thầy”, bởi vì
một nghệ sĩ muốn hết mình trong chân lý đời sống tinh thần, phải cô
