khiến ta nghĩ tới sự liên tục tái tạo những yếu tố hàng đầu của thiên
nhiên mà ta ngắm trước biển.
Không phải tôi chỉ sẵn sàng hy sinh một cuộc liên hoan linh đình
hoặc một cuộc dạo chơi bằng xe ngựa với Madame de Villeparisis để ở
lại bên các bạn gái, cùng nhau chơi trò “đoán vòng” hay đố chữ. Nhiều
lần Robert de Saint-Loup nhắn tôi rằng vì tôi không đến thăm anh ở
Doncières được, anh đã xin nghỉ phép hai mươi bốn giờ để về chơi với
tôi. Lần nào tôi cũng viết trả lời, bảo anh đừng làm thế, viện cớ là đúng
hôm đó, tôi buộc phải vắng mặt ở Balbec để cùng bà tôi đến vùng lân
cận làm tròn một nghĩa vụ gia đình. Chắc hẳn anh cho tôi là tồi tệ khi
được bà-cô anh cho biết “nghĩa vụ gia đình” ấy là gì và trên thực tế, “bà
tôi” là những ai. Vậy mà có lẽ tôi đã không sai lầm khi hy sinh những
vui thú không những của mọi cuộc gặp mặt thời thượng mà cả của tình
bạn để đổi lấy niềm vui được qua cả ngày trong khu vườn này. Những
người có thể làm thế - đành rằng đó là những nghệ sĩ và tôi thì từ lâu đã
tin chắc rằng mình sẽ không bao giờ thành nghệ sĩ - cũng có nhiệm vụ
phải sống cho bản thân mình; vậy đối với họ, tình bạn là một sự giải
phóng khỏi nhiệm vụ ấy, một hình thức chối bỏ bản thân. Ngay cả trò
chuyện, một phương thức biểu hiện tình bạn, cũng chỉ là một thứ tán
dóc hời hợt chẳng đem lại cho chúng ta được cái gì. Chúng ta có thể trò
chuyện cả đời mà chẳng nói được cái gì khác ngoài việc lặp lại bất tận
cái trống rỗng của một giây phút, trong khi tiến trình của tư duy trong
công việc sáng tạo nghệ thuật đơn độc hướng theo chiều sâu, cái hướng
duy nhất không khép lại với chúng ta, theo đó chúng ta có thể tiến tới
một kết quả chân lý, đành rằng khó nhọc hơn nhiều. Và tình bạn, cũng
như trò chuyện, chẳng những vô bổ mà còn tai hại nữa. Bởi vì cái cảm
giác buồn chán mà một số người trong chúng ta không thể không cảm
thấy khi ở cạnh bạn mình - tức là cứ phải ở lì trên bề mặt bản thân thay
vì tiếp tục cuộc hành trình khám phá vào chiều sâu - nhất là những
người mà quy luật phát triển là thuần túy nội tâm, cái cảm giác buồn
chán ấy, tình bạn khuyên ta, thuyết phục ta nên chấn chỉnh nó khi ta
còn lại một mình, nhớ lại những lời bạn ta đã nói với ta, coi đó là một
