trò cầu kỳ về hình thức, tất cả những tinh tế kiểu quan lại
là hão huyền. Thấy một nhà văn khéo phô mấy kỹ-xảo-pháo-hoa lóa
mắt, người ta đã vội khen ầm lên là kiệt tác! Kiệt tác ở đâu ra mà lắm
thế! Trong toàn bộ sáng tác của Bergotte, trong hành trang của ông ta,
tôi có thể nói chẳng có cuốn tiểu thuyết nào bay cao một tí, một cuốn
đáng để người ta đặt ở một vị trí trang trọng trong tủ sách. Tôi chẳng
thấy một cuốn nào như thế trong sự nghiệp của ông ta. Thế mà trong
trường hợp của Bergotte, sự nghiệp còn cao hơn con người. Chao! Đây
quả là điển hình biện minh cho luận điệu của bậc trí giả
khuyên người
ta chỉ nên biết các nhà văn qua sách của họ. Thật không thể tìm thấy
một người ít giống tác phẩm của mình hơn Bergotte, một người kiêu kỳ
hơn, trịnh trọng hơn, khó bầu bạn hơn ông ta. Đôi khi rất tầm thường,
nói năng với người khác như sách, thậm chí không được như một cuốn
sách của ông ta mà như một cuốn sách chán phèo - ít ra thì sách của
ông ấy cũng không đến nỗi chán - cái ông Bergotte ấy là thế đấy. Đó là
một trong những đầu óc rối rắm nhất, cầu kỳ nhất, loại mà cha ông ta
gọi là cái đồ ăn nói hoa mỹ mà tối như hũ nút, làm cho sự vật thêm khó
chịu, do cách diễn đạt của họ. Tôi không nhớ là Loménie hay Sainte-
Beuve đã kể là Vigny
cũng mắc cái tật ấy, làm người ta phát ớn.
Nhưng Bergotte chưa bao giờ viết được cái gì như Ngày 5 tháng Ba
hay Cái dấu son
, mà một số trang thật đáng đưa vào tuyển tập”.
Choáng người vì những gì ông De Norpois vừa nói về cái đoạn văn
tôi đưa trình ông, mặt khác nghĩ đến những khó khăn gặp phải khi
muốn viết một tiểu luận hoặc chỉ là muốn tập trung suy ngẫm nghiêm
túc, một lần nữa tôi lại cảm thấy mình chẳng có trí tuệ gì hết và không
phải sinh ra để theo đuổi nghiệp văn chương. Hẳn là khi xưa ở
Combray, một số ấn tượng nào đó, rất thấp mọn thôi, hay một cuốn
sách của Bergotte vừa đọc xong, ru tôi vào một trạng thái ước mơ mà
tôi ngỡ là có giá trị lớn. Nhưng cái trạng thái ấy được phản ánh trong
bài thơ văn xuôi của tôi; chắc chắn, ông De Norpois đã không nắm bắt
và nhìn thấu ngay lập tức những gì tôi thấy là đẹp trong đó chỉ là do
