Nhưng với sự hồn nhiên của những người trong giao tế, một khi họ đã
tiếp đón nữ công tước ấy hay nữ quận chúa ấy, họ ráng hết sức coi bà là
khả ái, dù thật lòng họ không thể nghĩ là vì thấy bà khả ái nên mới tiếp
bà. Khi bà khách hoàng tộc đã ra về, Swann đến khích lệ Madame de
Guermantes: “Thật ra, bà ấy cũng là hảo phụ, thậm chí còn có chút
khiếu hài hước nữa. Lạy Chúa, tôi không nghĩ là bà ấy đã nghiên cứu
sâu cuốn Phê phán lý trí thuần túy
, nhưng bà ấy không đến nỗi khó
chịu.” “Tôi hoàn toàn đồng ý với ông,” nữ công tước đáp. “Với lại, bà
ấy còn đang e dè, nhưng rồi ông xem, bà ấy có thể rất dễ mến.” - “Bà
ấy còn đỡ ngán hơn Madame X nhiều (đó là vợ ông viện sĩ ba hoa, một
phụ nữ xuất sắc), cái bà cứ mở miệng là dẫn sách, hàng chục cuốn!” -
“Ồ, sao mà so sánh được!” Cái khả năng nói những điều tương tự, nói
chúng ra một cách thành thật, Swann đã học được ở nhà nữ công tước
và cứ giữ nguyên thế. Bây giờ, ông dùng nó với những người ông tiếp
chuyện. Ông cố nhận ra và yêu thích ở họ những phẩm chất mà mọi
con người đều bộc lộ, nếu ta nhìn họ với một thiên kiến ưu ái chứ
không phải với thái độ miệt thị của những kẻ quá kỹ tính; ông đề cao
những ưu điểm của Madame Bontemps như trước kia từng nêu bật
những phẩm chất của quận chúa De Parme, người lẽ ra đã bị loại khỏi
“làng” Guermantes nếu không có ưu tiên dành cho một số ông hoàng
bà chúa và nếu ngay cả đối với họ, người ta cũng thật sự chỉ xét đến
tiêu chí tài trí và duyên sắc. Vả chăng, ta đã thấy dạo xưa, Swann
thường thích đổi địa vị mình trong xã hội giao tế lấy một vị thế khác
phù hợp với ông hơn trong một số hoàn cảnh (hiện giờ ông càng kiên
trì sở thích ấy hơn). Chỉ có những ai, trong cảm nhận, không có khả
năng giải kết cấu những gì thoạt nhìn tưởng như không thể phân chia,
mới ngỡ rằng vị thế nhập làm một với con người. Vào những thời điểm
kế tiếp nhau trong cuộc đời của cùng một con người, ta thấy người đó ở
những bậc thang xã hội khác nhau trong những môi trường không nhất
thiết là càng ngày càng cao sang hơn; và mỗi lần, mà trong một giai
đoạn khác của cuộc đời, ta lập hay nối lại quan hệ với một số môi
