vài chục năm, và phải tuyển được những người thông kim bác cổ vừa sưu
tập vừa khảo chứng vừa biện giải thì mới đủ độ tin cậy.
Bảng nhãn Lê Văn Hưu xin được nói:
- Tâu, thánh thượng anh minh cho biên tu quốc sử là việc làm không
thể thiếu được với một nước văn hiến như nước ta. Nhưng cái khó là trong
vài ngàn năm lại đây sử liệu của ta chỉ được ghi chép rải rác ở một số người
có học vấn cao hoặc do một số thiền sư, đạo sĩ ghi chép lại thiên về sự đạo
hơn là sự đời. Sự ghi chép của người mình đã không có hệ thống lại còn bị
người Bắc xuyên tạc đi. Lại như thời đại nhà nước Văn Lang truyền nối tới
mấy ngàn năm, những vật chứng còn lại trên các đồ đồng như trống đồng
cùng các đồ binh khí bằng đồng như qua đồng, rìu đồng, giáo đồng, mũi tên
đồng với biết bao các lò nấu đồng dấu tích còn đầy rẫy, chứng tỏ nước ta đã
tiến hóa tới một trình độ cao; vậy mà lại biệt tăm trong sử sách. Nay chỉ còn
lại các truyện thế truyền
[41]
Ngẫm nghĩ giây lâu vua Thái tông lắc đầu:
- Một nước văn hiến mà không có bộ quốc sử thì thật là bất túc. Việc
đó những người có học vấn tinh thuần như các khanh phải lo. Thời huyền
sử, nhiều tộc người ghi lịch sử dân tộc họ bằng cách tạc vào vách hang đá
những hình thù về người, về các con vật, cả về các tập tục nữa.
Nước ta thời các vua Hùng là thời của nhà nước Văn Lang có thể chế
hẳn hoi. Cứ xem các hình ảnh được ghi lại trên mặt trống đồng cùng với
nghề đúc đồng xem ra rất thiện xảo, như vậy thì sự tiến hóa của người mình
vào thời đó đã ở tầng mức cao.
Bảng nhãn Lê Văn Hưu, khanh nói về thời đó còn đầy rẫy các truyện
thế truyền. Vậy thế truyền là gì? Là các điều mắt thấy tai nghe được truyền
lại từ đời này sang đời khác, thế chẳng phải là một căn cứ để từ đó truy tìm
nguồn gốc cho người viết sử sao? Ta thấy khanh là người có khiếu năng về
lịch sử. Vậy sau khoa thi này ta sẽ đưa khanh về Quốc sử viện để biên tu
quốc sử.
Lê Văn Hưu bèn đứng dậy vái nhà vua:
