- Thưa tôn huynh, người nhỏ tuổi ngồi bên cạnh tiếp lời - Dạ, từ Đinh
mùi tới Bính Thìn (1056) đúng chín năm. Chẳng hay khoa Đinh Mùi tôn
huynh lỡ thi vì chuyện gì? Và trong chín năm qua tôn huynh làm gì?
Người kia đáp:
- Cám ơn quý tôn huynh hỏi thăm, chẳng là sắp đến ngày lai kinh thì
phụ thân tôi bị ốm nặng. Phụ thân tôi khuyên: “Con cứ về kinh đi, ta chỉ vài
ngày nữa là khỏi”. Thế nhưng tôi không dám ra đi trong lúc người sinh
thành ra mình đau nặng. Quả nhiên vài tháng sau, phụ thân tôi qua đời. Cư
tang ba năm ở nhà làm ruộng nuôi mẹ. Đoạn tang thì mẫu thân tôi bắt phải
lập gia đình. Thế rồi tôi vừa gõ đầu trẻ vừa ôn luyện kinh sách. Nay tấp tểnh
lai kinh cùng các tôn huynh, nhưng thẹn vì tuổi cao mà tài mọn.
Mọi người vừa cảm thông chia sẻ, vừa kính phục vì người này đã có
hiếu lại có chí.
Các thí sinh suốt năm ngày mài miệt căng thẳng trong trường thi, ăn
uống ngủ nghỉ đều ở trong lều, tất cả đều ở trong khu vực trường thi, bốn bề
tường vây kín, quân canh nghiêm cẩn. Bốn góc trường thi có bốn chòi canh.
Giữa trường thi dựng một chòi cao nhất quan sát khắp trong ngoài.
Thi đã căng thẳng nhưng chờ chấm suốt hai mươi ngày sau mới kéo
bảng đề danh còn căng thẳng hơn nữa. Bởi ai cũng hy vọng, cũng phấp
phỏng. Từng nhóm, từng nhóm tụ hội bàn bạc với nhau về văn sách năm
nay. Nghe đâu đích thân hoàng thượng ra đề.
Độ mười lăm ngày sau khi chấm bài, Khảo viện dâng lên hoàng
thượng bốn ống quyển trong danh sách tam khôi. Thông thường chỉ có ba.
Vua Thái tông lấy làm lạ. Ngài tự hỏi: “Chẳng nhẽ các quan khảo viện dám
lỡm cả trẫm sao?”. Nghĩ vậy nhưng nhà vua bình tâm đọc lần lượt từng ống
quyển một. Đọc xong ngài thở phào - Đúng là không thể loại được người
nào trong bốn bậc anh tài này. Khá khen các quan Khảo viện làm việc công
tâm.
Nhà vua đọc đi đọc lại cân nhắc từng li từng tí một để xếp thứ bậc.
Cuối cùng vua cho lấy hai trạng nguyên, một bảng nhãn, một thám hoa
lang. Việc lấy hai trạng nguyên trong một khoa thi là điều cực kỳ hãn hữu.
