Công việc trong ngày xong, tôi cho anh ta mượn bộ áo
quần, và chúng tôi đi đến tiệm cà phê ở đường Ca-nơ-bia.
Không cần phải nói, đây là lần đầu tiên anh ta vào tiệm cà
phê và cũng là lần đầu tiên người Pháp gọi anh bằng “ông”.
Sau những ngày đầu tiên ở Mạc-xây, anh Ba tóm tắt cảm
tưởng của mình bằng mấy chữ:
- Người Pháp ở Pháp tốt, lễ phép hơn người Pháp ở Đông
Dương.
Chúng tôi đi theo tàu lên Ha-vơ-rơ (Havre) để sửa chữa.
Chúng tôi được đưa sang làm việc ở một chiếc tàu khác, trở
về Đông Dương. Anh Ba không muốn trở về. Ông chủ tàu
đem anh về nhà. Từ đấy, tôi không được tin tức gì của anh
Ba nữa…
Không bao giờ tôi đoán rằng người bạn nhỏ của tôi, người
phụ bếp, anh Ba ngây thơ, siêng năng và ngoan ngoãn ấy,
lại trở thành Chủ tịch Chính phủ ta, người xây dựng nên
nước Cộng hòa chúng ta.
***
Theo địa chỉ ông Mai mách, anh Trần, người cộng tác trẻ
của tôi, đến gặp ông Dân ở Nha Trang. Đấy là những điều
anh Trần ghi chép: Ông Dân 62 tuổi, chủ một cửa hàng nhỏ
sạch sẽ và đông khách, nhà đông con. Ông ta tiếp tôi niềm
nở và kể chuyện:
“Tôi có hai con trai đi Vệ quốc quân và một con gái đi cứu
thương. Nhà tôi còn ba con nữa: 22, 20 và 18 tuổi, đều là
đoàn viên của Đoàn Thanh niên cứu quốc. Cả ba đứa đều
muốn đi Vệ quốc quân. Khi nào Tổ quốc cần đến chúng nó,
