ĐƯỜNG CÔNG DANH CỦA NIKODEM DYZMA - Trang 5

nhanh đến mức đáng kinh ngạc trên những bậc thang danh vọng, nhưng lại
tụt dài về phương diện nhân cách, từ cái trong sạch của một con người bình
thường xuống vũng bùn nhơ nhớp của những tội lỗi ghê gớm nhất. Ban
đầu, dù thất nghiệp, đói rách, Đyzma vẫn còn lương tâm trong sạch, thấy
cái phong bì của cậu bé bưu điện đánh rơi y còn thương tình gọi với theo để
trả, nhặt được giấy mời đi dự tiệc (gửi một người khác), y mang đến tận
nhà (bụng thầm mong được trả công vài đồng bạc), y biết đỏ mặt ngượng
khi bịa ra một câu chuyện phạm tội vô hại kể cho một cô gái làm tiền. Thế
rồi, chỉ qua một bữa tiệc mà y lấy hết gân cốt đến dự nhằm thỏa mãn cái
đói, y đã nhảy một bước lọt vào xã hội thượng lưu, để ngấm dần vào người
“độc dược” hiệu nghiệm lấy làm kim chỉ nam cho mọi hành vi đối nhân xử
thế: lừa đảo. Không những y không hề ngần ngại khi lừa cơ cướp cả cơ
nghiệp lẫn cô vợ xinh đẹp của ông chủ đã hết lòng đối xử tử tế với y, mà y
còn không run tay khi thuê bọn lưu manh, giết một người ân nhân cũ để bịt
đầu mối, không hề áy náy khi ra lệnh cho bọn cảnh sát đánh đập dã man
một cô gái vô tội đã nặng lòng yêu y. Sở dĩ y tha hóa nhanh như thế về
phương diện đạo đức chỉ bởi y đã tiếp xúc với những “tinh hoa” của giới
cầm quyền. Xét về phương diện ấy, Đyzma cũng là một nạn nhân của xã
hội tư bản - một nạn nhân “tự nguyện”. Sự trèo nhanh leo cao của y không
phải là thành quả đạt được bởi những thủ thuật không mấy tinh khôn mà y
đã học được ở các “tinh hoa” thượng lưu xã hội kia (như kiệm lời để giấu
dốt, nhắc lại ý của người khác nhận rằng là của mình…). Mà có nguyên
nhân sâu xa hơn: đó là sự mâu thuẫn giữa các giới cầm quyền, các cá nhân
có thế lực trong guồng máy xã hội, đó là sự dốt nát trong đánh giá của các
giới đó đối với Đyzma. Các vị đại diện cao cấp nhất của xã hội đã không có
khả năng phân biệt thật giả, đã ngộ nhận về khả năng - thậm chí tài năng -
của Đyzma, đã đưa y lên những địa vị cao sang, đã để y đánh lừa một cách
“hào hiệp” nhất. Đúng như lời chàng công tử bá tước Pônimirxki gào lên
kết thúc quyển sách: “Không phải hắn dắt mũi các người đâu! Chính các
người đã bê cái đồ súc vật ấy đặt lên thành tượng đài! Chính các người!
Hỡi lũ người đánh mất hết những tiêu chuẩn lý trí!”. Mỉa mai hơn, Đyzma
được leo lên cao đến thế còn chính vì y đã làm thỏa mãn được dục vọng