thấp hèn của các vị “phái đẹp” quý tộc trong những cuộc “hành lễ bí mật”
mà thực chất là những cuộc hành lạc tập thể, những cuộc loạn hôn không
tiền khoáng hậu. Trong các “tài năng” đã đưa Đyzma lên những địa vị cao
sang, có “tài” đĩ đực!
Trong số những nạn nhân khác của cái xã hội nhầy nhụa đó, người đọc
còn nhận thấy một điều: Người càng có địa vị xã hội thấp hèn, thậm chí
càng ở “dưới đáy” thì phẩm chất đạo đức lại càng trong sạch. Cô gái
Manka dù phải bán thân nuôi miệng, nhưng vẫn ý thức được sự ghê tởm
của cái “nghề” mà mình bắt buộc phải làm, vẫn giữ một tình yêu chân thật
đối với Đyzma, và vẫn biết căm phẫn tột độ khi tình yêu ấy bị bội bạc. Dù
bị đánh đập dã man, nhưng dẫu sao Manka cuối cùng cũng nhận ra bộ mặt
thật của Đyzma. Đáng thương cho một phụ nữ xinh đẹp, yếu đuối mà lại
muốn hưởng lạc như bá tước tiểu thư Nina, cho đến cuối cùng vẫn không
hiểu rằng mình bị đánh lừa, vẫn không hiểu được bản chất người chồng “lý
tưởng” và “lỗi lạc” của mình!
Ý nghĩa tố cáo và phê phán của tác phẩm còn tập trung cao ở hình tượng
chàng bá tước “điên” Pônimirxki. Chàng là nạn nhân của một trò lừa đảo
đã khiến cha chàng khuynh gia bại sản, rồi lại trở thành nạn nhân của một
vụ lừa đảo mới, còn trắng trợn hơn, đê mạt hơn. Không phải ngẫu nhiên
tiếng nói gần với sự thật nhất, tiếng cười châm biếm sâu cay nhất đối với
những nghịch cảnh xã hội lại được tác giả đặt vào miệng một người “điên”,
một người “tâm thần”, vốn có một địa vị cao sang, một gia sản giàu có, một
học thức uyên bác, nhưng rốt cuộc vẫn bị vứt ra một xó vườn, hay cùng
lắm - làm đầy tớ dạy tiếng Anh cho chủ.
Các yếu tố ngẫu nhiên, bất ngờ được sử dụng để xây dựng con đường
công danh cho Đyzma đều hợp lôgích, không gây ấn tượng giả tạo, khiên
cưỡng. Chất bi và hài được kết hợp hài hòa, trong đó cái hài được tập trung
cao, tạo nên một tiếng cười mỉa mai, sâu cay đối với cả bộ máy nhà nước tư
sản, từ cấp thấp lên cấp cao nhất. Nhà văn đã thể hiện một bộ mặt xã hội
với những biểu hiện sinh động lạ thường qua một bút pháp tưởng như dửng
dưng, khách quan mà sắc sảo, tinh tế. Người đọc Ba Lan còn hâm mộ tác
