dài hạn, ngay cả tiến bộ về vật chất cũng phụ thuộc vào sự đa dạng vì
không ai có thể biết hình thức hàng hóa hay dịch vụ nào có thể tạo ra những
điều kiện phát triển tốt hơn. Dĩ nhiên là không thể khẳng định rằng trong
mọi trường hợp, sự hi sinh một số lợi thế hiện tại nhân danh tự do sẽ được
đền bù trong tương lai. Nhưng vấn đề chủ yếu là lúc nào chúng ta cũng
phải tạo cơ hội cho các xu hướng phát triển mà ta không thể nào dự đoán
được. Chúng ta cần phải giữ nguyên lý tự do này ngay cả khi theo hiểu biết
lúc đó của chúng ta thì ép buộc sẽ chỉ đem lại lợi ích hoặc ngay cả khi
trong những trường hợp cụ thể nó không gây ra bất kì tác hại nào.
Trong các cuộc thảo luận về sự phát triển kĩ thuật hiện nay, tiến bộ
thường được lí giải như là một cái gì đó nằm ngoài chúng ta và buộc chúng
ta phải sử dụng các kiến thức mới theo một cách nhất định nào đó. Dĩ nhiên
là các phát minh khác nhau đã tạo cho nền văn minh của chúng ta một sức
mạnh mới, nhưng chỉ có những kẻ điên rồ mới sử dụng sức mạnh này để
phá hủy tự do, nghĩa là phá hủy chính cái di sản giá trị nhất của nền văn
minh. Từ đó có thể thấy một cách chắc chắn rằng muốn có tự do, hơn lúc
nào hết chúng ta phải kiên quyết bảo vệ nó và phải luôn luôn chấp nhận hi
sinh nhân danh tự do. Tóm lại sự phát triển của kĩ thuật hiện đại không đẩy
chúng ta vào con đường kế hoạch hóa toàn bộ nền kinh tế, trong khi đó
chính sự phát triển của kĩ thuật lại làm cho quyền lực của cơ quan lập kế
hoạch có được một công cụ vô cùng nguy hiểm.
* * *
Bây giờ, sau khi đã khẳng định rằng kế hoạch hóa nền kinh tế không
phải là một nhu cầu tất yếu ngoại tại, mà là kết quả của một sự lựa chọn có
ý thức của một số người nào đó, cần phải suy nghĩ xem vì sao lại có nhiều
chuyên gia trong lĩnh vực kĩ thuật luôn đi tiên phong trong việc ủng hộ kế
hoạch hóa đến như thế. Việc giải thích hiện tượng này liên quan mật thiết
đến một sự kiện quan trọng mà ta phải luôn ghi nhớ nếu muốn phê phán kế
hoạch hóa: vấn đề là mọi ý tưởng kĩ thuật của các chuyên gia của chúng ta
đều có thể được thực hiện trong một thời gian tương đối ngắn nếu có thể
buộc cả loài người coi đấy là mục tiêu duy nhất. Trên đời có rất nhiều thứ
