phát hiện được ngay là bộ quy tắc đạo đức của chúng ta còn tồn tại rất
nhiều khiếm khuyết.
Ở đây chúng ta không quan tâm đến việc là bộ quy tắc đạo đức hoàn
chỉnh như thế là đáng mong ước hay không. Chỉ xin nói rằng cho đến hôm
nay việc phát triển của nền văn minh luôn luôn đi kèm với việc giảm thiểu
những lĩnh vực hoạt động trong đó hành động của các cá nhân bị trói buộc
bởi các quy tắc cố định. Số lượng các điều khoản của bộ quy tắc đạo đức
ngày một giảm dần, còn nội dung của chúng thì ngày càng có tính tổng quát
hơn. Từ những thủ tục cực kì phức tạp và không biết bao nhiêu điều cấm
đoán trói buộc và hạn chế các hoạt động hằng ngày của người tiền sử, từ
việc không được nghĩ rằng có thể làm một cái gì đó khác với đồng loại,
chúng ta đã tiến đến những hệ thống đạo đức cho phép cá nhân ứng xử theo
ý mình. Chấp nhận một bộ quy tắc đạo đức tổng quát, hoàn chỉnh tương
ứng về mặt quy mô với một kế hoạch kinh tế duy nhất là chúng ta đã đi
ngược lại hoàn toàn xu hướng nói trên.
Cần phải nói rằng chưa có bộ quy tắc đạo đức hoàn chỉnh nào như vậy
cả. Nỗ lực ép toàn bộ hoạt động kinh tế của xã hội theo một kế hoạch duy
nhất sẽ làm nảy sinh rất nhiều vấn đề, mà câu trả lời lại chỉ có thể tìm trong
lĩnh vực đạo đức, nhưng các hệ thống đạo đức hiện hành không thể đưa ra
câu trả lời và ngay cả ở nơi có một hệ thống đạo đức hiện diện người ta vẫn
không nhất trí với nhau được về những điều nhất định phải làm. Các ý kiến
đưa ra về giải pháp cho các vấn đề nảy sinh thường rời rạc và đầy mâu
thuẫn vì trong xã hội tự do mà chúng ta đang sống, chúng ta không có cơ
hội suy nghĩ và càng ít cơ hội thiết lập ý kiến thống nhất về các vấn đề như
thế.
* * *
Tóm lại, chúng ta không có một thang giá trị bao trùm lên tất cả; hơn thế
nữa không có một bộ óc nào có thể bao quát hết được các nhu cầu phức tạp
của con người, những nhu cầu luôn phải cạnh tranh với nhau vì khả năng
đáp ứng là có hạn, cũng không thể xác định được vị trí của mỗi nhu cầu
