Trong thời đại của chúng ta, khi mọi người đều muốn kiểm soát một
cách có chủ ý tất cả mọi thứ trên đời thì có vẻ ngược đời khi tuyên bố rằng
cái hệ thống xã hội không đòi hỏi chúng ta phải biết nhiều về tác động cụ
thể của các hành động của chính phủ lại có tính ưu việt hơn các hệ thống xã
hội khác, và rằng một biện pháp kiểm soát xã hội sẽ được coi là ưu việt hơn
bởi vì chúng ta không cần phải biết trước kết quả cụ thể của nó. Nhưng đây
chính là nhân tố căn bản của nguyên tắc pháp trị của trường phái tự do. Và
khi đi sâu vào thảo luận thì chúng ta sẽ thấy lời khẳng định nói trên không
còn nghe có vẻ như ngược đời nữa.
* * *
Chúng ta sẽ thảo luận luận điểm trên theo hai hướng. Thứ nhất là về kinh
tế, khía cạnh mà chúng ta chỉ đề cập một cách ngắn gọn. Nhà nước phải tự
giới hạn trong việc soạn thảo các quy định áp dụng cho những tình huống
chung và dành cho cá nhân quyền tự do hành động tùy thuộc vào hoàn cảnh
của thời gian và địa điểm vì chỉ có các cá nhân đó mới hiểu rõ các hoàn
cảnh cụ thể và có những hành động phù hợp mà thôi. Các cá nhân chỉ có
thể sử dụng kiến thức để xây dựng kế hoạch nếu họ có thể đoán trước được
các hành động của chính phủ mà có thể ảnh hưởng đến các kế hoạch của
họ. Hành động của chính phủ lại chỉ có thể dự đoán được nếu chúng được
xác định bởi các quy tắc được xác lập một cách độc lập với những hoàn
cảnh cụ thể, tức là những hoàn cảnh vừa không thể lường trước cũng như
không thể tính toán trước được: tác động cụ thể của những hành động như
thế là không dự đoán được. Còn nếu chính phủ muốn chỉ đạo hành động
của các cá nhân nhằm đạt được các kết quả đã đề ra từ trước thì hành động
của chính phủ phải được xây đựng trên cơ sở tất cả những tình tiết hiện hữu
tại thời điểm đó và như vậy hành động của chính phủ là không thể dự đoán
được. Đấy là lí do vì sao nhà nước càng “lập nhiều kế hoạch” thì kế hoạch
hóa lại càng trở thành gánh nặng đối với cá nhân hơn.
Khía cạnh thứ hai của luận điểm là khía cạnh đạo đức hay chính trị, lĩnh
vực còn liên quan trực tiếp hơn đến vấn đề đang được thảo luận. Nếu nhà
nước biết trước được chính xác hậu quả của các hành động của mình thì
