toàn vô đạo. Theo ý nghĩa này thì chính phủ quốc xã và tất cả các chính
phủ theo tư tưởng chủ nghĩa tập thể là các chính phủ “có đạo” còn các
chính phủ theo trường phái tự do đều vô đạo cả.
Có lẽ có người sẽ nói rằng sẽ chẳng có gì nghiêm trọng bởi vì trong khi
giải quyết những vấn đề như thế, nhà hoạch định kinh tế thực hiện việc lập
kế hoạch sẽ không và không được dựa vào định kiến cá nhân của anh ta mà
sẽ dựa vào những quan niệm chung về sự công bằng và hợp lí. Quan điểm
này thường được những người đã có kinh nghiệm về lập kế hoạch trong
những lĩnh vực cụ thể ủng hộ, họ nhận thấy rằng tìm ra các giải pháp đáp
ứng được quyền lợi của các bên khác nhau không phải là việc quá khó.
Nhưng kinh nghiệm đó chẳng chứng tỏ được điều gì vì việc lựa chọn các
“nhóm quyền lợi” liên quan trong khi lập kế hoạch chỉ giới hạn trong
những ngành cụ thể. Những người có quyền lợi trực tiếp chưa chắc đã là
những người có thể đưa ra quyết định tốt nhất đối với những vấn đề liên
quan đến quyền lợi của toàn xã hội nói chung. Chỉ cần xem xét một trường
hợp điển hình: khi nhà tư sản và công nhân trong một lĩnh vực nào đó đàm
phán về chính sách hạn chế thì chính họ đã ăn cướp người tiêu dùng, và
không khó khăn gì cho họ trong việc phân chia phần “cướp được”, nghĩa là
phần thu nhập phụ trội, theo tỉ lệ cũ hay theo nguyên tắc tương tự. Người ta
thường bỏ qua hoặc xem xét một cách không thỏa đáng khoản tổn thất
được đem chia cho hàng ngàn, thậm chí hàng triệu người. Nếu chúng ta coi
nguyên tắc công bằng như là công cụ lập kế hoạch thì ta phải kiểm tra sự
bền vững của nó bằng cách áp dụng cho những tình huống khi mà lợi và
thiệt cùng xuất hiện một cách rõ rệt. Lúc đó ta sẽ thấy ngay rằng chẳng có
nguyên lí chung nào, kể cả nguyên lí công bằng, có thể giải quyết được vấn
đề. Trên thực tế, cần phải nâng lương cho nhân viên bệnh viện hay cần mở
rộng dịch vụ phục vụ bệnh nhân? Cung cấp thêm sữa cho trẻ em hay cải
thiện điều kiện sống cho nông dân? Tạo thêm việc làm cho người thất
nghiệp hay nâng lương cho những người đã có việc làm? Muốn giải quyết
những vấn đề như thế thì phải có một hệ thống giá trị hoàn hảo và bao trùm
