khác, trong xã hội này [tức, xã hội tư bản tự do - ND] chính chúng ta là
người giải quyết các vấn đề kinh tế của mình. Nếu hoạt động kinh tế của
chúng ta bị kiểm soát thì muốn làm bất cứ chuyện gì chúng ta đều phải báo
trước dự định và mục tiêu của mình. Nhưng báo trước vẫn chưa đủ, chúng
ta còn phải được chính quyền chấp thuận. Như vậy là toàn bộ đời sống của
chúng ta đã bị kiểm soát rồi.
Vì thế vấn đề kế hoạch hóa kinh tế không chỉ giới hạn ở câu hỏi liệu
chúng ta có thể đáp ứng các nhu cầu của mình theo cách ta muốn hay
không. Vấn đề là chúng ta có được tự giải quyết cái gì đối với ta là quan
trọng hay các cơ quan lập kế hoạch sẽ giải quyết điều đó cho chúng ta. Kế
hoạch hóa sẽ động chạm không chỉ các nhu cầu ngoại vi như chúng ta vẫn
hiểu khi nói về các vấn đề “thuần túy” kinh tế. Vấn đề là chúng ta, với tư
cách là các cá nhân sẽ không được quyền quyết định nhu cầu nào là ngoại
vi nữa.
Khi chính quyền đã quản lí hoạt động kinh tế thì nó cũng sẽ kiểm soát
không chỉ các khía cạnh vật chất của cuộc sống của chúng ta; nó sẽ nắm
quyền phân phối các phương tiện có hạn mà nhất định chúng ta sẽ cần khi
muốn hoàn thành bất kì mục tiêu nào đó. Và dù người kiểm soát tối cao đó
có là ai thì một khi đã kiểm soát tất cả các hoạt động kinh tế sẽ kiểm soát
tất cả các phương tiện có thể đáp ứng các mục tiêu của chúng ta, và sẽ phải
quyết định mục tiêu nào đáng được thỏa mãn còn mục tiêu nào thì không.
Bản chất vấn đề là như thế. Kiểm soát kinh tế không chỉ là kiểm soát một
phần tách biệt của đời sống của con người; đấy là sự kiểm soát tất cả các
phương tiện nhằm thỏa mãn các mục tiêu của chúng ta. Bất cứ người nào
nắm độc quyền kiểm soát các phương tiện sẽ phải quyết định mục tiêu nào
xứng đáng được đáp ứng, phải quy định các giá trị nào cao hơn, giá trị nào
thấp hơn, tóm lại là quyết định các thần dân của họ phải có tư tưởng thế
nào, phải phấn đấu vì cái gì. Kế hoạch hóa tập trung có nghĩa là không phải
từng người mà toàn xã hội sẽ giải quyết các vấn đề kinh tế và vì thế xã hội,
đúng hơn là các đại diện của nó, sẽ quyết định tầm quan trọng của các mục
tiêu khác nhau.
