hơn hệ thống cạnh tranh. Họ không còn coi kế hoạch hóa là biện pháp nâng
cao năng suất lao động nữa mà chỉ nói rằng nó sẽ tạo điều kiện phân phối
sản phẩm một cách đồng đều và công bằng hơn mà thôi. Đây là lí lẽ duy
nhất còn có trọng lượng trong việc ủng hộ kế hoạch hóa. Đúng là nếu
chúng ta muốn phân phối của cải theo những tiêu chuẩn về sự ấm no xác
định trước nào đó, nếu chúng ta muốn quyết định ai được nhận cái gì thì
chúng ta chỉ có một cách, đấy là kế hoạch hóa toàn bộ đời sống kinh tế. vấn
đề chỉ còn là liệu cái giá mà ta phải trả cho việc thực hiện lí tưởng của ai đó
về sự công bằng có phải là sự bất bình và áp bức khủng khiếp hơn cả khi
các lực lượng kinh tế được thả tự do và luật chơi bị lạm dụng một cách dữ
dội hay không mà thôi.
* * *
Chúng ta sẽ tự lừa dối mình một cách nghiêm trọng nếu thay vì trả lời
những lo ngại đó, chúng ta lại tự an ủi rằng áp dụng kế hoạch hóa chỉ có
nghĩa là sự quay trở lại, sau một giai đoạn phát triển nền kinh tế tự do ngắn
ngủi, những ràng buộc từng đóng vai trò kim chỉ nam cho nền kinh tế trong
hàng thế kỉ trước đây và vì vậy mà tự do cá nhân cũng sẽ trở lại mức tương
tự như giai đoạn trước thời laissez-faire. Đây là một ảo tưởng nguy hiểm.
Ngay cả trong các giai đoạn của lịch sử châu Âu, khi mà kinh tế phải chịu
những quy định rất ngặt nghèo thì đấy cũng chỉ là hệ thống các quy tắc
chung, có giá trị trong một thời gian không dài, tại đó các cá nhân vẫn có
một mức độ tự do hành động đáng kể. Bộ máy kiểm soát khi đó cũng chỉ có
thể thực thi các chỉ thị chung chung. Ngay cả trong những trường hợp khi
mà việc kiểm soát được thực hiện một cách dầy đủ thì nó cũng chỉ liên
quan đến lĩnh vực hoạt động của người tham gia vào mạng lưới phân công
lao động xã hội. Còn trong khu vực rộng lớn hơn, khi cá nhân sống trên cơ
sở tự cấp tự túc thì anh ta hoàn toàn tự do.
Hiện nay tình thế đã hoàn toàn khác. Trong thời đại tự do, phân công lao
động đã đạt đến tầm mức mà gần như mọi hoạt động cá nhân đều là một
phần của hoạt động xã hội. Chúng ta không thể đẩy lùi được tiến trình phát
triển này bởi vì nó chính là sự bảo đảm giữ cho đời sống của dân chúng
