Nhưng như chúng ta đã thấy, vì tất cả các lĩnh vực kinh tế đều có liên hệ
mật thiết với nhau cho nên khó có thể giới hạn việc kế hoạch hóa trong một
lĩnh vực riêng biệt nào đó và một khi các quan hệ thị trường tác động vượt
quá điểm tới hạn nào đó thì người lập kế hoạch sẽ buộc phải mở rộng mãi
việc kiểm soát cho đến khi nó bao trùm lên tất cả mọi lĩnh vực. Những
tham vọng kinh tế này, điều giải thích tại sao lại không thể hạn chế việc kế
hoạch hóa vào nơi ta muốn, sẽ còn được tăng cường thêm bởi một số xu
hướng chính trị và xã hội nhất định, những lực lượng này sẽ càng mạnh
thêm khi kế hoạch hóa ngày càng được mở rộng.
Khi mọi người đã hiểu rõ rằng địa vị của một người trong xã hội được
xác định không phải bởi các lực lượng vô nhân xưng (impersonal forces),
không phải bởi tương quan giữa các nỗ lực cạnh tranh của nhiều người mà
bởi quyết định có chủ ý của nhà cầm quyền thì thái độ của họ đối với địa vị
của mình chắc chắn sẽ thay đổi. Trong cuộc sống luôn luôn tồn tại sự bất
bình đẳng, bất công - đấy là theo quan điểm của những người bị thiệt thòi -
cũng như những thất vọng dường như không đáng phải chịu đựng. Nhưng
khi những chuyện đó diễn ra trong xã hội bị kiểm duyệt một cách có chủ ý
thì phản ứng của người dân sẽ khác hẳn cách họ phản ứng khi những bất
công đó không phải là sự lựa chọn có định hướng bởi ai cả.
Không nghi ngờ gì rằng bất công sẽ dễ dàng được chấp nhận và không
ảnh hưởng nhiều đến phẩm giá của con người nếu nó là kết quả của những
lực lượng vô nhân xưng chứ không phải do con người cố ý tạo ra. Trong xã
hội cạnh tranh, người làm công sẽ không tránh khỏi cảm thấy bị thương tổn
về tinh thần khi bị công ty thông báo rằng anh ta không còn cần thiết nữa
hoặc không thể tìm cho anh ta công việc tốt hơn. Trong thời kỳ xảy ra hiện
tượng thất nghiệp hàng loạt kéo dài, nhiều người cũng có cảm giác thất
vọng tương tự. Nhưng trong xã hội tự do còn có những phương pháp khác
làm giảm bớt thương tổn tốt hơn là trong xã hội kế hoạch hóa tập trung.
Hiện tượng thất nghiệp hay giảm thu nhập, là những hiện tượng chắc chắn
sẽ xảy ra trong bất kì xã hội nào, nhưng nó sẽ dễ được chấp nhận hơn khi
người ta cho rằng đấy là kết quả của các lực lượng vô nhân xưng chứ
