không phải là hành động có chủ đích của nhà cầm quyền. Trong xã hội
cạnh tranh, những trải nghiệm như thế, dù có cay đắng cũng chắc chắn
không thể cay đắng bằng trong xã hội kế hoạch hóa. Trong xã hội kế hoạch
hóa các cá nhân sẽ quyết định không phải là liệu một người nào đó có hữu
dụng cho một công việc cụ thể nào hay không, mà là có hữu dụng nói
chung hay không và hữu dụng đến mức nào. Địa vị của một người trong xã
hội sẽ bị một người nào đó gán cho và buộc phải chấp nhận.
Người ta sẽ cam chịu những đau khổ vô tình giáng xuống đầu mình,
nhưng những tai ương do các quyết định của chính quyền tạo ra sẽ khó
được chấp nhận hơn. Làm một bánh răng trong một cỗ máy vô tình đã là
khổ; nhưng còn khổ hơn bội phần nếu ta không thể bỏ đi, nếu ta bị cột chặt
vào một chỗ, cột chặt vào những người lãnh đạo do người khác lựa chọn
cho ta. Sự bất mãn với số phận sẽ càng gia tăng khi người ta nhận thức
được rằng đấy là kết quả của những quyết định có chủ ý của chính con
người.
Khi đã bước vào con đường kế hoạch hóa nhân danh sự công bằng thì
chính phủ không thể chối bỏ trách nhiệm về số phận và địa vị của tất cả các
thần dân của mình. Trong xã hội kế hoạch hóa, tất cả chúng ta đều biết rằng
việc mình giàu hơn hay nghèo hơn người khác không phụ thuộc vào các lí
do ngẫu nhiên và không dự đoán được mà đấy chính là ý muốn của nhà
cầm quyền. Và tất cả những cố gắng của chúng ta nhằm cải thiện địa vị của
mình sẽ không nhắm tới việc tiên liệu và chuẩn bị tinh thần để đối phó với
những hoàn cảnh ta không thể kiểm soát nổi mà hướng tới việc làm cho các
cấp lãnh đạo đầy quyền uy hài lòng. Cơn ác mộng mà các nhà tư tưởng
chính trị Anh thế kỉ XIX từng tiên đoán: nhà nước, trong đó “con đường
duy nhất dẫn đến tiền tài và địa vị là thông qua chính phủ
” sẽ trở thành
hiện thực một cách trọn vẹn mà chính các nhà tư tưởng kia không thể nào
tưởng tượng nổi, nhưng đã trở thành quen thuộc đối với người dân các
nước đang trên đường tiến tới chế độ toàn trị.
* * *
