không), thì lí tưởng đó sẽ cung cấp cho cái ý tưởng phân phối công bằng tù
mù kia một nội dung rõ ràng và các cơ quan lập kế hoạch sẽ có trong tay
kim chỉ nam cho hành động. Nhưng vấn đề là người ta hoàn toàn không
muốn một sự bình đẳng cơ học như thế. Chẳng có phong trào xã hội chủ
nghĩa nào với lá cờ mang cái khẩu hiệu bình đẳng hoàn toàn và tuyệt đối
như thế mà lại nhận được sự ủng hộ đáng kể của quần chúng. Cái mà chủ
nghĩa xã hội hứa không phải là sự phân phối công bằng hoàn toàn mà chỉ là
công bằng hơn và bình đẳng hơn mà thôi. Không phải là bình đẳng theo
nghĩa tuyệt đối mà “bình đẳng hơn”, đấy chính là mục tiêu mà những người
xã hội chủ nghĩa đang nỗ lực phấn đấu.
Mặc dù nghe có vẻ giống nhau, nhưng hai lý tưởng này khác nhau một
trời một vực. Nếu nguyên tắc công bằng tuyệt đối làm cho nhiệm vụ lập kế
hoạch thành ra xác định thì “công bằng hơn” lại là cách diễn đạt tiêu cực,
nó chỉ thể hiện sự bất mãn đối với tình trạng hiện thời; nhưng vì chúng ta
không coi bình đẳng hoàn toàn là mục tiêu, cho nên nó hầu như không thể
giúp nhà lập kế hoạch trả lời bất cứ vấn đề nào.
Đây không phải là trò chơi chữ. Ở đây chúng ta đã tiến đến bản chất của
vấn đề, cái bản chất vốn bị những thuật ngữ giống nhau che lấp. Trên thực
tế, chấp nhận nguyên tắc bình đẳng hoàn toàn thì ngay lập tức chúng ta sẽ
có lời giải đáp cho mọi vấn đề về công trạng vốn sẽ xuất hiện trong quá
trình lập kế hoạch; còn nếu chấp nhận công thức “bình đẳng hơn” trên thực
tế chúng ta sẽ không thể trả lời được bất kì câu hỏi nào thuộc loại này! Nội
dung của khái niệm “bình đẳng hơn” này cũng không rõ ràng, hệt như nội
dung của những khái niệm như “phúc lợi xã hội” hay “hạnh phúc của mọi
người”. Nó chẳng giúp được gì, chúng ta vẫn phải quyết định, trong từng
trường hợp cụ thể, mức độ cống hiến của từng người hoặc từng nhóm
người khác nhau. Điều duy nhất nó có thể nói; đấy là lấy của người giàu,
càng nhiều càng tốt. Nhưng khi phải chia “quả thực” thì vấn đề lại xuất
hiện, cứ như thể chưa ai biết công thức “công bằng hơn” nghĩa là thế nào
vậy.
* * *
