tầng lớp đặc quyền đặc lợi có nguy cơ sẽ vĩnh viễn trở thành một kẻ khốn
khổ, một kẻ suốt đời nằm dưới đáy của xã hội.
* * *
Những cố gắng nhằm bảo đảm sự an toàn bằng các biện pháp bảo hộ,
được nhà nước thực hiện hay ủng hộ, cùng với thời gian đã tạo ra trong xã
hội những biến dạng nghiêm trọng - những biến dạng đủ loại mà Đức là
nước dẫn đầu và những nước khác đã đi theo. Quá trình này còn được lí
thuyết xã hội chủ nghĩa thúc đẩy hơn nữa: cố tình miệt thị tất cả các hoạt
động có dính dáng với rủi ro kinh tế và lên án về mặt đạo đức đối với
những khoản thu nhập có được nhờ mạo hiểm nhưng chỉ một ít người thành
công. Chúng ta không thể trách các bạn trẻ khi họ thích được an toàn, được
ăn lương hơn là mạo hiểm kinh doanh vì ngay từ khi còn bé họ đã được dạy
rằng viên chức hưởng lương là nghề cao sang, bất vụ lợi và không ích kỉ
như các doanh nhân. Thế hệ trẻ hiện nay đã lớn lên trong một thế giới mà
cả trường học lẫn báo chí đều tìm cách thóa mạ tinh thần cạnh tranh thương
mại, đều coi việc kiếm lời là vô luân, coi việc sử dụng 100 người lao động
là bóc lột nhưng chỉ huy một số người tương đương lại là vinh dự. Những
người già hơn có thể cho rằng nói thế là phóng đại, nhưng kinh nghiệm tiếp
xúc hằng ngày với sinh viên của tôi cho thấy rằng việc tuyên truyền chống
tư bản đã làm cho các giá trị của giới trẻ thay đổi và việc thay đổi giá trị đã
diễn ra trước khi có những điều chỉnh trong các thiết chế. Vấn đề là liệu khi
điều chỉnh các thiết chế cho phù hợp với những đòi hỏi mới, chúng ta có vô
tình phá hủy các giá trị mà chúng ta vẫn còn đánh giá cao hay không.
Chiến thắng của lí tưởng mong muốn bảo hộ thay vì độc lập tự chủ đã
tạo ra những thay đổi quan trọng trong cơ cấu xã hội, và ta có thể thấy rõ
điều này khi so sánh xã hội nước Anh với xã hội Đức cách đây chừng mười
- mười hai năm. Dù ảnh hưởng của quân đội ở Đức có lớn đến đâu cũng
không thể coi cái mà người Anh cho là tính chất “nhà binh” của xã hội Đức
là do ảnh hưởng đó mà ra. Hiện tượng đó có nguyên nhân sâu xa hơn rất
nhiều, thái độ đặc biệt của các giới chịu ảnh hưởng mạnh của quân đội và
các giới mà ảnh hưởng này không đáng kể, cũng gần như nhau, vấn đề
