Có lẽ chúng ta chưa quan tâm đúng mức đến một đặc điểm của quá trình
phát triển trí tuệ ở Đức trong một trăm năm qua mà hiện nay cũng xuất hiện
dưới hình thức giống hệt như thế trong các nước nói tiếng Anh: Sự vận
động của các nhà khoa học cho việc tổ chức xã hội “một cách khoa học”. Lí
tưởng của một xã hội được tổ chức từ trên xuống dưới, xuyên suốt toàn bộ
xã hội, đã thấm sâu vào nước Đức là do ở đây có những điều kiện có một
không hai, cho phép các nhà khoa học và các chuyên gia kĩ thuật gây ảnh
hưởng tới việc hình thành chính sách và dư luận xã hội. Ít người còn nhớ
rằng trong lịch sử hiện đại Đức, các giáo sư hoạt động chính trị từng giữ vai
trò chẳng khác gì vai trò của các luật sư tích cực hoạt động chính trị ở
Pháp
. Những năm gần đây các nhà khoa học-chính khách này lại thường
không đứng về phía tự do: “Sự bất dung về trí tuệ” thường thấy ở các nhà
khoa học, sự thiếu kiên nhẫn khi xem xét cách làm của người bình thường
cũng là đặc thù của các chuyên gia, và sự khinh thường tất cả những gì
không được những đầu óc siêu việt chủ động tổ chức theo đúng các quan
điểm khoa học đều là những hiện tượng quen thuộc trong đời sống xã hội
Đức suốt mấy thế hệ, trước khi trở thành hiện tượng đáng kể ở Anh. Và có
lẽ hơn bất cứ nước nào khác, Đức trong giai đoạn 1840-1940 chính là nước
có thể cung cấp minh họa tốt nhất về ảnh hưởng đối với dân tộc khi phần
lớn hệ thống giáo dục chuyển hướng từ “nhân văn” sang “thực tiễn
Và cuối cùng, trừ một vài ngoại lệ, việc các học giả và các nhà khoa học
sẵn sàng phục vụ cho những người cầm quyền mới là một trong những
cảnh tượng gây thất vọng nhất và đáng xấu hổ nhất trong toàn bộ lịch sử
ngóc đầu dậy của chủ nghĩa xã hội quốc gia
. Như mọi người đều biết,
chính các nhà khoa học và các kĩ sư to mồm nhất đòi dẫn dắt hành trình
tiến tới một thế giới tốt đẹp hơn lại là những người sẵn sàng quỵ lụy chế độ
độc tài mới hơn bất kì giai cấp nào khác
.
Vai trò của giới trí thức trong việc chuyển hóa xã hội thành xã hội toàn
trị đã được Julien Benda dự báo từ trước, tác phẩm Trahison des clercs (Sự
phản bội của các học giả) của ông có một ý nghĩa hoàn toàn mới khi ta đọc
nó hôm nay, mười lăm năm sau ngày xuất bản. Đặc biệt có một đoạn trong
