nào đó cho công nhân còn được bảo đảm thì tình hình quả thật là hết sức
đen tối. Những nhà lãnh đạo nghiệp đoàn tuyên bố ầm ĩ rằng họ đã “chấm
dứt một lần và vĩnh viễn hệ thống cạnh tranh điên rồ”, chính là những
người đang báo hiệu sự cáo chung của quyền tự do cá nhân. Chỉ có một
trong hai khả năng, hoặc là một trật tự được điều khiển bởi các kỉ luật vô
nhân xưng của thị trường hoặc là trật tự được lãnh đạo bởi một nhóm
người, và những người quyết tâm phá hủy cái thứ nhất chính là những
người đang cố ý hoặc vô tình tạo điều kiện cho việc hình thành cái thứ hai.
Ngay cả nếu như trong chế độ mới một số công nhân có được ăn ngon hơn
và không nghi ngờ gì rằng sẽ được mặc những bộ đồng phục đẹp hơn thì tôi
cũng ngờ rằng đa số công nhân chưa chắc đã hàm ơn những bậc trí giả nằm
trong hàng ngũ những người lãnh đạo của họ, những người đã giới thiệu
cho họ cái học thuyết xã hội chủ nghĩa chứa đầy hiểm họa đối với quyền tự
do cá nhân của họ.
Những người đã làm quen với lịch sử các nước lớn trên lục địa châu Âu
hẳn phải lấy làm cực kì thất vọng khi nghiên cứu Cương lĩnh mới của Đảng
Lao động Anh được thông qua gần đây với cam kết xây dựng “xã hội kế
hoạch hóa”. Người ta đưa ra một đề cương, không chỉ với những ý tưởng
chung mà còn có cả các chi tiết cụ thể, thậm chí cả cách hành văn, chẳng
khác gì những giấc mơ xã hội chủ nghĩa từng giữ thế thượng phong trong
các cuộc thảo luận ở Đức cách đây hai mươi đến hai mươi lăm năm để
chống lại “mọi cố gắng nhằm khôi phục lại nước Anh cổ truyền”. Nghị
quyết được thông qua theo đề nghị của giáo sư Laski không chỉ yêu cầu giữ
trong thời bình “những biện pháp kiểm soát cần thiết của chính phủ nhằm
huy động các nguồn lực của quốc gia trong thời chiến” mà còn có cả các
khẩu hiệu như “một nền kinh tế cân đối”, mà theo giáo sư Laski thì rất cần
cho nước Anh hiện nay, hoặc “tiêu thụ cộng đồng” phải là mục tiêu của nền
sản xuất được quản lí một cách tập trung, được lấy từ hệ tư tưởng Đức.
Một phần tư thế kỉ trước còn có thể thông cảm với niềm tin ngây thơ
rằng “xã hội được kế hoạch hóa có thể là xã hội tự do hơn xã hội cạnh tranh
laissez-faire mà nó chuẩn bị thay thế”. Nhưng nhắc lại chuyện đó sau khi ta
