nghịch lý, Tuy vậy với Hayek điều đó lại là một thao tác tổng hợp để ông
căn cứ vào đó biện giải, tạo nên thứ chủ nghĩa tự do riêng biệt mà luận
điểm ban đầu thường được ông nhắc lại là tính chất giới hạn của lý trí: con
người phải biết khiêm tốn trong nhận thức, phái cảnh giác với sự “tự phụ
của lý trí” khi đề cập những vấn đề rộng lớn của xã hội.
2
Nhiều ý tưởng của ông không phải là không xác đáng. Chẳng hạn như sự
phân biệt về mặt phương pháp luận giữa khoa học tự nhiên và khoa học xã
hội. Theo Hayek, đối tượng của khoa học tự nhiên là “trật tự tự nhiên” mà
bản chất của nó là vật lý, cho nên với thứ trật tự này, chúng ta chỉ có thể
nhận ra những sự lặp đi lặp lại trong mối quan hệ của các hiện tượng, có
thể đo đạc và định lượng mà người ta thường gọi là “định luật”. Nhưng dù
thế nào đi nữa thì sự hiểu biết của chúng ta trong lĩnh vực này cũng chỉ giới
hạn trong những hiện tượng, còn bản chất của thế giới, cái mà những triết
gia thường gọi là “vật tự nó” lại là điều vô nghĩa, mù mịt, bất khả tri, nêu ra
chỉ đưa tới những tranh cãi không bao giờ có lời giải đáp.
Nếu tính chất của đối tượng đã quy định phương pháp thì những gì thích
hợp cho khoa học tự nhiên đem ra vận dụng cho các khoa học xã hội là
không thoả đáng, sự bắt chước ấy đã bị Hayek phê phán nhiều lần là “duy
khoa học”. Trong lĩnh vực khoa học xã hội, điều mà chúng ta nhận ra vẫn là
những cái lặp đi lặp lại nhưng do thuộc về lĩnh vực trật tự tâm lý khác với
vật lý cho nên không thể dựa hoàn toàn vào phương pháp định lượng, đo
đạc kiểu toán học hoặc thuần kỹ thuật để tìm hiểu, giải quyết. Hayek cho
rằng người ta chỉ có thể đem những phương pháp ấy vào những vấn đề cụ
thể, vi mô nhưng nếu đem áp dụng cho những vấn đề có tính chất khái quát
về các trật tự của con người và xã hội là không thích đáng. Theo Hayek
trong lĩnh vực này, nhiều lắm chúng ta chỉ có thể đưa ra những ước đoán,
thăm dò chứ không thể trông đợi vào một thứ dự báo chính xác.
Vận dụng học thuyết nhận thức vào vấn đề “hạch toán kinh tế”, Hayek
đã chỉ trích gay gắt một loạt những thứ lý luận mệnh danh “xã hội chủ
