những cái bảng giá ấy là những hiệu quả tích cực trong việc thúc đẩy phát
triển sản xuất, phục vụ nhu cầu sinh sống ngày càng phức tạp, mở rộng của
con người. Ở đây rõ ràng không còn là chuyện tật xấu riêng tạo ra sự giàu
có chung mà là sự ngu dốt riêng đã tạo sự khôn ngoan chung.
Không ai có thể ngờ được: khái niệm tự do mà Hayek coi là giá trị thiêng
liêng nhất với con người lại xuất hiện từ sự nghịch lý này. Nhưng đặt vào
hệ thống diễn giải của ông thì lại không có gì khó hiểu. Nó lập cước trên
giả định phải chấp nhận hầu như không cần bàn cãi về tính hiệu năng của
cái cơ chế thị trường tự phát, cơ chế ấy bảo đảm tạo ra tiến bộ và mang lại
lợi ích phổ quát cho tất cả mọi người, mọi người cứ nương theo đó mà sinh
sống làm ăn, không cần đặt vấn đề thay đổi hay cải tổ cái trật tự đã thành
“tự nhiên” ấy. Và đó chính là tự do, bởi vì trật tự tự phát ấy đã đặt ra một
điều kiện không thể thiếu được cho hình thái tự do đó: anh phải tuyệt đối
vâng phục mọi sự sắp xếp đã có của tôi thì anh mới có được tự do để hành
động trong phạm vi tôi đã quy định cho anh. Tự do của anh chỉ được giới
hạn trong ứng xử của anh với những cá nhân xung quanh anh, cũng làm
một công việc như anh, làm ăn, đi lại, cạnh tranh, giành giật làm giàu, được
thua hay thất bại là tuỳ theo anh… Anh cũng không nên ngán ngại cái thực
thể gọi là nhà nước bởi vì cái nhà nước ấy, nếu hiểu theo nghĩa chân chính
phải là sản phẩm của cái trật tự tự phát, được lập ra cùng với những thứ gọi
là pháp chế đi chung với nó, mục đích quan trọng nhất không có gì khác
hơn là bảo vệ quyền tự do đó của anh cùng với điều kiện để thực thi là
quyền tư hữu của anh. Nếu quả là như vậy thì đứng về mặt tri thức mà xét,
trong khi sự ngu dốt cá nhân đã tạo ra lợi ích chung thì đứng trên quan
điểm đạo đức, sự ngu dốt đó cũng chính là điều kiện để mang lại ý nghĩa
cho tự do nữa. Hiển nhiên tự do ở đây phải được giới thuyết trong hệ thống
của Hayek: một thứ tự do hoàn toàn giới hạn trong phạm vi cá nhân và nội
dung của thứ tự do đó cũng phải mang tính chất hoàn toàn tiêu cực: không
phải tự do để hoàn thành một viễn cảnh nào đó liên hệ đến người khác
(liberty to) mà chỉ là thứ tự do không để ai đụng tới bản thân mình và mình
không đụng tới bản thân ai (liberty from).
