Tri thức luận của Hayek không thể không dẫn đến kết quả hiển nhiên
này: muốn có tự do cá nhân người ta phải biết phục tùng tuyệt đối cái trật
tự tự phát ấy, và điều đó cũng có nghĩa là dùng một chút lý trí le lói của
mình để chấp nhận hoàn toàn tình trạng vô minh của con người trước cái
trật tự đó, một thứ vô minh dày đặc, mờ đục không khác gì cái trật tự vật lý
ù lì của thế giới tự nhiên mà con người không thể biết được cái đằng sau nó
là gì, Trái ngược hẳn với một quan niệm tự do được giới thuyết theo chiều
hướng hoàn toàn mang đặc trưng của con người: không có ý thức về điều
mình hành động, không ý thức được mối liên hệ của mình với người khác,
với cái xã hội mình sinh sống thì sẽ không bao giờ có thể có tự do: tự do
không phải là phải biết tất cả nhưng không bao giờ có thể đi chung với vô
minh, ngu dốt trước môi trường sinh sống của mình. Thái độ vô minh và
ngu dốt đó không làm nên điều gì ngoài sự nô lệ. Tự do của mỗi cá thể
cũng không thể nào tách rời khỏi tự do của toàn thể, hơn nữa của cái toàn
thể đem lại tự do cho cá thể. Quan niệm này không thể không đòi hỏi sự có
mặt của lý trí để phán đoán, quyết định và chọn lựa, quan niệm ấy tất nhiên
không thể nào được Hayek biết đến vì nó mang quá nhiều hơi hám của “lý
trí thiết kế”, nhưng dù sao đó là một quan niệm trong những quan niệm có
thể có, cần phải đem ra đối chiếu để rọi sáng thêm quan niệm của Hayek về
mối liên hệ giữa tri thức và tự do.
4
Một câu hỏi tất yếu sẽ phải đặt ra: đằng sau tất cả những kỳ diệu của sự
điều hợp đồng bộ, vừa mang lại hiệu nghiệm về mặt kinh tế, vừa làm xuất
hiện tự do như một giá trị đạo đức ấy là gì mà khiến Hayek đặt hết niềm tin
vào đó? Bàn tay vô hình là gì? Là không có một bàn tay nào cả như lý luận
về “người máy” đã cho là vậy? Nhưng nếu cho rằng đó chỉ là một cách nói,
rằng xã hội con người không thể nào là một guồng máy vô nhân xưng, phi
nhân tính thì có thể cho rằng “bàn tay vô hình” vẫn hàm nghĩa có một bàn
tay, nhưng bàn tay ấy lại tự giấu đi không cho chúng ta trông thấy hoặc do
khả năng giới hạn của mình, con người không thể thấy? Vậy thì làm sao
