Tính chất huyễn hoặc trong một viễn cảnh lý luận như vậy là không thể
nào che giấu được. Không ít người nghiên cứu đã nhận ra những mảnh
ghép không nhất quán và cả mâu thuẫn trong hệ thống của Hayek
vượt qua chủ nghĩa duy lợi trực tiếp, tầm thường, nhưng sau khi đi qua một
vòng chân trời, Hayek vẫn không thoát khỏi chủ nghĩa duy lợi dưới một
hình thức gián tiếp mượn từ thế giới sinh vật áp dụng vào xã hội con người:
chỉ những gì có ích cho sự tồn tại của con người được sàng lọc qua cạnh
tranh sinh tồn mới được lưu giữ để biến thành truyền thống. Và như vậy cái
cơ chế vận hành của những trật tự tự phát vẫn không khác bao nhiêu với cái
cơ chế đặt trên tiền đề về sự điều hợp tự nhiên của những lợi ích vị kỷ, bây
giờ mờ đục hơn, quanh co hơn thôi, về một mặt khác, trong khi mượn lý
luận tiến hoá sinh vật tạo cho hệ thống của mình cái dáng vẻ khoa học để,
vừa bảo vệ các thứ trật tự tự phát như một sự kiện hiện thực, lại vừa cấp
cho hiện thực ấy khả năng phát khởi tự do để thưởng công cho những tác
nhân đã phục vụ nó hết lòng, Hayek đã tự dẫn mình vào một cung cách tư
duy ngược với nguyên lý sơ đẳng của biện luận triết học: lợi ích và lý
tưởng, cái tồn tại và cái phải tồn tại, là hai bình diện khác nhau hoàn toàn
về bản chất - tự do như một giá trị không thể phát khởi từ những cuộc tranh
giành vô minh, mù quáng giữa những cá nhân không bao giờ biết nghĩ đến
người khác và không bao giờ có ý định san sẻ cho người khác bất cứ một
điều tốt đẹp nhỏ bé nào.
Những gì Hayek, dựa vào lý luận sàng lọc đó đề xuất một số luận điểm
liên quan đến các lĩnh vực văn hoá, chính trị cho toàn xã hội, không đề xuất
nào được xem là hài hoà về lý thuyết có thể đem áp dụng vào thực tế. Lý
do chủ yếu là Hayek đem lý luận sàng lọc sinh vật vận dụng vào cuộc cạnh
tranh tự do để biến cuộc đấu đá sinh tồn của những cá nhân miệt mài chạy
theo lợi nhuận thành một trò chơi, căn cứ vào đó giải quyết vấn đề gây
căng thẳng nhiều nhất từ trước đến nay là “công bằng xã hội”. Theo lập
luận của Hayek thì trong cuộc chơi mạnh được yếu thua ấy, chuyện công
bằng hay không công bằng chỉ liên hệ đến những thành viên tham dự, nghĩa
là chỉ thành vấn đề cho cuộc chơi khi có những thành viên nào cố ý lừa bịp,
