sau này là chủ nghĩa tân cổ điển, mọi dấu vết của những biện luận lý tính,
những yếu tố chủ quan về đam mê hoặc trách nhiệm của con người có liên
hệ đến những vấn đề tổng quát về xã hội và lịch sử, mặt khác đã đẩy về
phía tiêu cực (và cả thù địch) hầu hết những thành tựu đã trở thành truyền
thống - không thể nói là không “tự phát” - của những công trình suy tưởng
lý tính do nhiều trường phái học thuật tạo ra - không ít là những công trình
của những người gần gũi với chủ nghĩa tự do, ngay cả với những nỗ lực
bảo vệ chủ nghĩa tư bản như lý luận của Keynes - và thế vào đó một truyền
thống gọi là tự phát tự động, trong đó thị trường với cơ chế vận hành vượt
lên khỏi mọi nhận thức đối với lý trí của con người, được coi là mẫu mực,
căn cứ vào đó đề xuất cho chủ nghĩa tự do một mô hình tư bản chủ nghĩa
lầm lũi đi tới như một chiếc xe ủi đất đã cài đặt chương trình.
Tồn tại như một mô hình không có chủ thể như vậy, chủ nghĩa tư bản đã
được bảo vệ một cách hiệu nghiệm như chưa bao giờ có được: ngoài việc
dùng chủ nghĩa phi lý tính để khẳng định sự hiệu nghiệm kinh tế của một
cơ chế mang lại tự do giả định cho các cá nhân, lý luận của Hayek còn giúp
cho chủ nghĩa tư bản chối bỏ mọi trách nhiệm trước những tệ hại mà nó có
thể gây ra. Với một guồng máy như thế con người không biết làm gì hơn là
khuất phục, có phản kháng thì mọi thứ cũng sẽ rơi vào hư vô: không thể
thay đổi được gì mà cũng chẳng phản kháng được gì bởi vì ở đó mọi lời nói
sẽ trở thành vô nghĩa, vô hiệu, ở đó không ai có đủ lý trí để nói chuyện với
nhau, mà giả sử như có thể cất tiếng thì cũng chỉ là cuộc đối thoại với…
một cục sắt thôi! Ý định chống đỡ cho một thứ trật tự xã hội như vậy đã
đẩy thế giới vào một tình thế cực đoan: ban cho con người một thứ tự do
hoàn toàn hình thức - dù sau này có tặng thêm cho nó cái gọi là “một mức
sống tối thiểu” như một nhân nhượng từ thiện
- để vĩnh viễn tước mất
hết tính nhân loại của nó, làm cho nó trở nên một kẻ lạ mặt với cái xã hội
do chính nó tạo ra.
Xét về lâu dài và xét trên tổng quát, hệ thống lý luận của Hayek không
thể xem là thật sự nghiêm chỉnh: nhiều lắm nó chỉ đưa ra một số lý lẽ phủ
định được những chế độ có tính chất trại lính kiểu xôviết, vốn là một mô
