vài năm mà có lẽ là một hoặc hai thế hệ. Điều quan trọng là lí tưởng chính
trị của người dân và thái độ của họ đối với nhà cầm quyền vừa là hệ quả
vừa là nguyên nhân của những thiết chế chính trị bao trùm lên cuộc đời họ.
Điều đó có nghĩa là bên cạnh những thứ khác, ngay cả một truyền thống tự
do chính trị vững mạnh cũng không đủ sức bảo vệ nếu mối hiểm nguy
chính là các định chế và chính sách làm xói mòn và phá hủy dần dần tinh
thần tự do. Dĩ nhiên là có thể ngăn chặn được hậu quả nếu tinh thần tự do
kịp thời lên tiếng và nhân dân không chỉ vứt bỏ cái đảng đã dẫn họ đi ngày
càng xa hơn vào hướng nguy hiểm mà còn nhận ra bản chất của hiểm nguy
và kiên quyết thay đổi đường lối. Chưa có nhiều cơ sở để tin rằng nhân dân
Anh đã nhận ra bản chất của mối nguy và dứt khoát sẽ thay đổi.
Nhưng tính cách của người Anh đã thay đổi, không chỉ dưới thời chính
phủ Công đảng mà trong giai đoạn dài hơn rất nhiều, trong đó người dân
được hưởng sự bảo trợ của nhà nước phúc lợi mang tính gia trưởng. Khó
chỉ ra được những thay đổi này, nhưng người ta dễ dàng nhận thấy chúng
nếu sống ở đây. Để minh họa tôi xin trích dẫn một vài đoạn quan trọng từ
một nghiên cứu xã hội học khảo sát tác động của quá nhiều quy chế đối với
tâm lí của thanh niên. Thực ra đây là chuyện liên quan đến tình hình trước
khi chính phủ Công đảng nắm được quyền lực, tức là khoảng thời gian
cuốn sách này được xuất bản lần đầu, và chủ yếu khảo sát các hệ quả của
những quy chế thời chiến mà chính phủ Công đảng đã làm cho trở thành
vĩnh viễn:
Điều đặc biệt là, ở trong thành phố, phạm vi lựa chọn đã biến mất
hoàn toàn. Ở trường học, ở nơi làm việc, trên các phương tiện đi lại,
ngay cả các thiết bị và dụng cụ gia đình, rất nhiều hoạt động phải coi
là bình thường đối với con người đã bị cấm hoặc bị buộc phải làm.
Những cơ quan đặc biệt, gọi là Phòng Hướng dẫn Công dân (Citizen’s
Advice Bureau), được thành lập nhằm hướng dẫn cho những người rối
trí thoát khỏi một rừng luật lệ và chỉ cho những người kiên trì những
khoảng trống hiếm hoi mà người ta vẫn có thể lựa chọn… [Chàng trai
thành phố] được huấn luyện để không bao giờ động đậy dù chỉ một
