đại, hơn bất kì ai khác đã nhận thức được rằng dân chủ vốn là một thiết chế
mang tính cá nhân chủ nghĩa, mâu thuẫn giữa dân chủ và chủ nghĩa xã hội
là mâu thuẫn không thể giải quyết được:
“Dân chủ mở rộng không gian tự do của từng con người”, ông nói như
thế vào năm 1848, “trong khi chủ nghĩa xã hội hạn chế tự do. Dân chủ trao
cho mỗi người tất cả các giá trị khả dĩ còn chủ nghĩa xã hội lại biến mỗi
người thành một kẻ thừa hành, thành một con số tròn trĩnh. Dân chủ và chủ
nghĩa xã hội chỉ có một cái chung, đấy là từ: công bằng. Nhưng xin lưu ý
sự khác biệt: trong khi dân chủ tìm kiếm sự công bằng trong tự do thì chủ
nghĩa xã hội tìm kiếm công bằng trong xiềng xích và nô lệ
Nhằm làm dịu bớt những mối ngờ vực và nhằm biến khát vọng tự do,
một trong những động lực chính trị mạnh mẽ nhất, thành lực kéo cỗ xe của
mình, những người xã hội chủ nghĩa bắt đầu sử dụng lời hứa về một nền
“tự do mới” một cách thường xuyên hơn. Sự xuất hiện của chủ nghĩa xã hội
được họ giải thích là cú nhảy ngoạn mục từ vương quốc của lo lắng vật chất
sang vương quốc của tự do. Họ bảo rằng chủ nghĩa xã hội sẽ đem đến cho
con người “tự do kinh tế”, thiếu nó thì tự do chính trị sẽ “chẳng có ý nghĩa
gì”. Chỉ có chủ nghĩa xã hội mới có khả năng đưa cuộc đấu tranh vì tự do
diễn ra trong nhiều thế kỉ đến thắng lợi cuối cùng, trong đó tự do chính trị
mới chỉ là bước đầu tiên mà thôi.
Để cho lập luận của mình nghe có vẻ xuôi tai người ta đã khéo léo thay
đổi cả ý nghĩa của từ “tự do”. Đối với các thánh tông đồ của nền tự do
chính trị thì từ này vốn có nghĩa là tự do khỏi những hành động cưỡng
bách, tự do khỏi quyền lực độc đoán của những người khác, là giải thoát
khỏi những trói buộc không để cho người ta một tí quyền lựa chọn nào,
buộc người ta phải thần phục uy quyền của những kẻ giàu có. Còn nền tự
do mới mà người ta hứa hẹn lại là giải phóng khỏi nhu cầu vật chất, giải
phóng khỏi những trói buộc của hoàn cảnh, là những thứ nhất định sẽ hạn
chế khả năng lựa chọn của mỗi chúng ta, mức độ dĩ nhiên là khác nhau, tùy
người. Muốn cho mọi người được tự do thật sự thì phải chiến thắng “sự áp
