đã dẫn đến chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa xã hội quốc gia vì về bản chất
nó chính là chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa xã hội quốc gia
”. Còn Walter
Lippmann thì tin rằng: “Thế hệ chúng ta, bằng chính kinh nghiệm của
mình, sẽ nhận ra rằng từ bỏ tự do nhân danh tổ chức cưỡng bức sẽ đưa
người ta đến đâu. Tưởng rằng sẽ được giàu sang, ai ngờ trên thực tế người
ta lại trở thành nghèo túng. Còn khi lãnh đạo có tổ chức được tăng cường
thì cũng là lúc đa dạng phải nhường chỗ cho đơn điệu. Đấy là cái giá phải
trả cho xã hội được lập kế hoạch và cách tổ chức công việc của con người
theo lối độc tài
Có thể tìm thấy vô số những điều khẳng định tương tự trong các tác
phẩm được công bố mấy năm gần đây, đặc biệt là của những người vốn là
công dân của các nước đã bước chân lên con đường phát triển toàn trị,
những người từng trải qua giai đoạn chuyển đổi và buộc phải xem xét lại
quan điểm của mình là có sức thuyết phục hơn cả. Xin dẫn ra ở đây một lời
phát biểu nữa, của một người Đức, có thể cũng nói ý tương tự, nhưng thể
hiện rõ hơn bản chất của vấn đề.
“Niềm tin vào tính khả thi của tự do và công bằng theo lí luận của Marx
đã hoàn toàn đổ vỡ”, Peter Drucker viết, “đấy chính là lí do thúc đẩy nước
Nga bước lên con đường dẫn tới xã hội toàn trị, đầy cấm đoán, phi kinh tế,
thiếu tự do và đầy bất công mà nước Đức đã theo. Không, chủ nghĩa cộng
sản và chủ nghĩa phát xít không phải là những thực thể giống nhau. Chủ
nghĩa phát xít là giai đoạn tiếp theo, sau khi chủ nghĩa cộng sản đã chứng tỏ
rằng đấy chỉ là một ảo tưởng, như đã từng xảy ra ở Nga dưới thời Stalin
cũng như ở Đức trước khi Hitler cướp được chính quyền
Sự chuyển hóa về mặt trí tuệ của các lãnh tụ quốc xã và phát xít cũng có
ý nghĩa không kém. Những người theo dõi quá trình phát triển của các
phong trào này ở Ý
hay ở Đức, không thể không ngạc nhiên khi thấy rất
nhiều lãnh tụ, từ Mussolini trở xuống (kể cả Laval và Quisling), đã khởi
đầu như những người xã hội chủ nghĩa để cuối cùng trở thành những tên
phát xít hay quốc xã. Và điều gì đúng đối với các lãnh tụ thì còn đúng hơn
